Ο ηθοποιός που έγινε πολιτικός αισθάνεται απογοητευμένος από τις ίδιες δυτικές δυνάμεις που φούσκωναν τον εγωισμό του εδώ και σχεδόν δύο χρόνια
γράφει ο Tarik Cyril Amar, ιστορικός από τη Γερμανία που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Koç της Κωνσταντινούπολης, με αντικείμενο τη Ρωσία, την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη, την ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον πολιτισμικό Ψυχρό Πόλεμο και την πολιτική της μνήμης.
Ένα πρόσφατο, μακροσκελές άρθρο στο περιοδικό Time παρουσιάζεται ως μια βαθιά κατάδυση στον κόσμο και την ψυχική κατάσταση του προέδρου της Ουκρανίας Βλαντιμίρ Ζελένσκι. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια πισώπλατη, καυστική επίθεση.
Οι αναγνώστες μαθαίνουν ότι ο Ζελένσκι αισθάνεται ότι τον απογοητεύουν και -το χειρότερο- ότι τον απογοητεύουν διεθνώς, ότι οι στενοί του συνεργάτες όχι μόνο τον αμφισβητούν αλλά και το λένε στους ξένους δημοσιογράφους, ότι ο πανικός του ηθοποιού έχει δώσει τη θέση του σε έναν μελαγχολικό θυμό και ότι η άρνησή του να αντιμετωπίσει τα γεγονότα μπλοκάρει κάθε προσπάθεια να σκεφτεί έστω και με διαπραγμάτευση την έξοδο από τον καταστροφικό πόλεμο. Η ζωτικής σημασίας υποστήριξη των ΗΠΑ μειώνεται γρήγορα. Η υποδοχή κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Ζελένσκι στην Ουάσιγκτον ήταν παγερή, ενώ ειδικά το πρόβλημα της αιώνιας και παραλυτικής διαφθοράς της Ουκρανίας θίγεται με νέα επιμονή. Εν τω μεταξύ, οι στρατιωτικοί αξιωματικοί στην πατρίδα λαμβάνουν προεδρικές εντολές τόσο αποκομμένες από την πραγματικότητα που δεν μπορούν καν να προσπαθήσουν να τις εκτελέσουν.
Εν ολίγοις, βλέπουμε έναν μοναχικό ηγέτη που δεν δέχεται ότι χάνει και είναι έτοιμος να θυσιάσει όλο και περισσότερο τη χώρα και το λαό του στο πείσμα του. Από ψυχολογικής άποψης, η άρνηση της πραγματικότητας από τον Ζελένσκι είναι κατανοητή (αν και δεν συγχωρείται). Φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για την πορεία της Ουκρανίας προς την ακραία, μονόπλευρη εξάρτηση από τη Δύση. Είναι αλήθεια ότι και άλλοι συνέβαλαν σε αυτό το φιάσκο ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων, στην Ουκρανία και στις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Αλλά στο Κίεβο, ο Ζελένσκι είναι ο άνθρωπος που ευθύνεται περισσότερο, επειδή είχε τη δυνατότητα να αποτρέψει ή να τερματίσει αυτή την εθνική πανωλεθρία.
Θα μπορούσε να είχε τηρήσει τη μοναδική ξεκάθαρη προεκλογική υπόσχεση που είχε δώσει (πριν πετύχει μια ιστορική σαρωτική νίκη το 2019): να επιτύχει ειρήνη μέσω συμβιβασμού με τις Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, οι οποίες ήταν αποσχισθείσες περιοχές της Ουκρανίας εκείνη την εποχή. Θα μπορούσε να είχε λάβει σοβαρά υπόψη του την ειρηνευτική συμφωνία του Μινσκ 2 του 2015 αντί να τη σαμποτάρει συστηματικά (με την ενθάρρυνση της Δύσης). Θα μπορούσε να είχε αφήσει την ιδέα της ένταξης στο ΝΑΤΟ, ειδικά καθώς η συμμαχία υπό την ηγεσία της Ουάσινγκτον τροφοδοτεί τη χώρα του με αρκετή ψεύτικη ελπίδα για να πεθάνει, αλλά δεν έχει προσφέρει ούτε καν μια συγκεκριμένη προοπτική ένταξης. Στη φετινή σύνοδο κορυφής του Βίλνιους, με τις ταπεινωτικά κενές υποσχέσεις, αυτό αποδείχθηκε και πάλι. Ο Ζελένσκι θα μπορούσε να είχε σταματήσει να ακούει τη Δύση όταν η τελευταία απέκλεισε με πέτρες την πρωτοβουλία της Ρωσίας στα τέλη του 2021 να αποφύγει τον πόλεμο με μια μεγάλη συμφωνία. Θα μπορούσε να είχε αρνηθεί να υπακούσει όταν οι ΗΠΑ έδωσαν εντολή στην Ουκρανία να παραιτηθεί από μια γρήγορη ειρήνη την άνοιξη του 2022. Κανένα από τα παραπάνω δεν θα ήταν εύκολο ή χωρίς ρίσκο. Αλλά αν θέλεις να τα έχεις εύκολα, μην θέτεις υποψηφιότητα για πρόεδρος. Ή παραιτήσου.
Ακόμα και τώρα, ο Ζελένσκι θα μπορούσε να σηκώσει το τηλέφωνο οποιαδήποτε μέρα και να καλέσει αν όχι τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, τότε, για παράδειγμα, τον Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας για να ζητήσει πραγματική διαμεσολάβηση για την έναρξη ουσιαστικών συνομιλιών. Πράγματι, θα ήταν καθήκον του να ξεπεράσει επιτέλους τον διογκωμένο εγωισμό του και να υπηρετήσει τη χώρα του, αντί για τη Δύση.
Με τόσους πολλούς καλούς λόγους για κακή συνείδηση, ο Zelensky μπορεί να μην αλλάξει ποτέ. Η προσωπική αποτυχία που θα έπρεπε να αναγνωρίσει είναι πολύ τρομερή. Αντ’ αυτού, συνεχίζει να επαναλαμβάνει το ναρκισσιστικό μάντρα ότι η μοίρα ολόκληρου του κόσμου εξαρτάται από την Ουκρανία (διάβαζε: από αυτόν) και ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να γίνει παγκόσμιος αν η Ουκρανία δεν νικήσει. Ακόμη και όταν ο πόλεμος χαθεί επισήμως, μπορεί κάλλιστα να περάσει τις υπόλοιπες μέρες του στην εξορία κατηγορώντας άλλους και σπέρνοντας θρύλους περί μαχαιριάς στην πλάτη. Πράγματι, το άρθρο του Time δείχνει ότι έχει ήδη αρχίσει, ξεχωρίζοντας τον εαυτό του – και μόνο τον εαυτό του – ως τον πιο πιστό στην ουκρανική νίκη και κατηγορώντας τη Δύση ότι τον απογοήτευσε. Σε μια θλιβερά αποκαλυπτική μεταφορά, περιγράφει ότι το κοινό του εκτός Ουκρανίας χάνει το ενδιαφέρον του για αυτό που, όπως αισθάνεται, αντιλαμβάνεται ως μια παράσταση που έχει παιχτεί για πάρα πολλές σεζόν.
Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς κρύβεται πίσω από την κατεδάφιση του Time μιας προσωπικότητας που βοηθούσε να εξυψωθεί σε μια λατρεία προσωπικότητας. Ωστόσο, δύο πράγματα είναι προφανή: ο τόνος καθώς και το μήνυμα έχουν αλλάξει ριζικά, και το Time δεν είναι το μόνο. Οι μέρες του Ζελένσκι ως ο αγαπημένος της Δύσης, η αφρόκρεμα του Χόλιγουντ, η ενσάρκωση ενός φανταστικού υβριδίου ηρώων που επινοήθηκε, σε στυλ Jurassic Park, από τα γονίδια του Τσε Γκεβάρα και του Ουίνστον Τσόρτσιλ, έχουν τελειώσει.
Ο λόγος αυτής της αλλαγής είναι επίσης σαφής: Επιπλέον, η Ουάσινγκτον δίνει τώρα προτεραιότητα στο να βοηθήσει το Ισραήλ να πραγματοποιήσει τη γενοκτονική του επίθεση κατά των Παλαιστινίων και ίσως να ξεκινήσει έναν μεγαλύτερο πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Ο Ζελένσκι ομολογεί ακόμη και αυτό που είναι, στην πραγματικότητα, μια μορφή «φθόνου για το Ισραήλ». Για έναν άνθρωπο που πίστευε ότι θα μπορούσε να μάθει από το αγαπημένο πελατειακό κράτος της Αμερικής πώς να οικοδομήσει μια στρατιωτικοποιημένη, άκρως εθνικιστική και ντε φάκτο αυταρχική κοινωνία, πρέπει και αυτό να είναι πικρό, αν και άξιο λόγου.
Εν ολίγοις, η κατάρριψη του Time μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι οι ΗΠΑ προετοιμάζουν το έδαφος για να κινηθούν εναντίον του Ζελένσκι. Όπως και άλλοι ηγέτες μεσάζοντες πριν από αυτόν, όπως ο πρώην «θαυματουργός άνθρωπος» της Αμερικής στο (Νότιο) Βιετνάμ, ο Ngo Dinh Diem, ο Ουκρανός πρόεδρος μπορεί να βρεθεί αναλώσιμος και να απαλλαγεί, είτε με ένα περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτό στρατιωτικό πραξικόπημα, είτε με χειραγωγημένες εκλογές (ή τα επακόλουθά τους), είτε με άλλα μέσα.
Αυτό που έχει διαφύγει σε μεγάλο βαθμό από την προσοχή της Δύσης, ωστόσο, είναι οι ουκρανικές αντιδράσεις στο άρθρο του Time. Το άρθρο αυτό είχε απήχηση στα μέσα ενημέρωσης και στην πολιτική ελίτ. Ο γραμματέας του πανίσχυρου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας, Aleksey Danilov, απέρριψε ανεπιφύλακτα το άρθρο ως παραπλανητικό ως προς τα γεγονότα, ενώ κάλεσε τις υπηρεσίες ασφαλείας να εντοπίσουν τους διαρροείς που συνέβαλαν σε αυτό. Αυτού του είδους ο έλεγχος ζημιών δεν αποτελεί έκπληξη.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Ουκρανία διαθέτουν ορισμένες φωνές που κατηγορούν τη Ρωσία. Ο πολιτικός σχολιαστής Κοστιάντιν Ματβιένκο, για παράδειγμα, εικάζει ότι το άρθρο του Time είναι απόδειξη της πρόθεσης των αντιπάλων της Δύσης (τους οποίους αποκαλεί, σε αμερικανικό νεοταξικό στυλ, «άξονα του κακού») να ρίξουν τον Ζελένσκι, επειδή, όπως θέλει να πιστεύει ο Ματβιένκο, φοβούνται το ηθικό του κύρος. Το πώς έκαναν τον Time να εκτελέσει τις εντολές τους, ο Matvienko δεν το αποκαλύπτει. Όσο παράξενη κι αν είναι αυτή η αντίδραση, καταδεικνύει την επιμονή, τουλάχιστον σε ορισμένους Ουκρανούς διανοούμενους, μιας διογκωμένης εικόνας για τη διεθνή επιρροή του Ζελένσκι – και, μαζί με αυτήν, της Ουκρανίας. Η εθνική αυτοπεποίθηση δεν είναι σε καμία περίπτωση ένα αποκλειστικά ουκρανικό ζήτημα. Όμως, στην περίπτωση της Ουκρανίας, τέτοιες ψευδαισθήσεις δυσκολεύουν τον τερματισμό του πολέμου.
Ταυτόχρονα, Ουκρανοί παρατηρητές σημειώνουν την αλλαγή του τόνου που σηματοδοτεί το Time. Για έναν δημοσιογράφο, η παλιά εικόνα του Ζελένσκι ήταν αυτή ενός μάγου της Ταρώ, μιας κάρτας που συνδέεται τόσο με ισχυρά τεχνάσματα όσο και με την ικανότητα να διοχετεύει κοσμικές δυνάμεις, ενώ τώρα εμφανίζεται ως ερημική φιγούρα, μοναχική και αποτραβηγμένη. Ο «μεσσιανισμός» του έχει δώσει τη θέση του στον «φόβο της κοινωνίας». Όσο ευφάνταστη κι αν είναι, η εικόνα είναι εντυπωσιακή: Για ορισμένους Ουκρανούς, τουλάχιστον, η εικονοκλαστική του Time έχει νόημα.
Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν. Αναπόφευκτα θα παραμείνουν επίσης ανεκδοτολογικά. Αλλά εδώ είναι το σημείο κλειδί: Αν η επίθεση του Time στον Zelensky είχε συμβεί πριν από ένα χρόνο, η Ουκρανία θα είχε τουλάχιστον εμφανιστεί ενωμένη στην απόρριψή της με αγανάκτηση. Αυτό, ωστόσο, δεν συμβαίνει τώρα. Οι αμφιβολίες και η απογοήτευση αυξάνονται όχι μόνο στο εξωτερικό αλλά και στο εσωτερικό.
Θα ήταν λάθος να βγάλουμε βιαστικά συμπεράσματα. Εάν οι ΗΠΑ επιδιώκουν πραγματικά να αποδυναμώσουν τον Ζελένσκι τώρα, ποιος είναι ο σκοπός αυτού του ελιγμού; Να τον απειλήσουν και να τον κάνουν εύπλαστο; Να τον αντικαταστήσουν με έναν ηγέτη που θα δεχτεί μια συμβιβαστική ειρήνη, ώστε η Ουάσινγκτον να επικεντρωθεί στη Μέση Ανατολή και την Ασία (αφήνοντας την Ουκρανία και την ΕΕ σε χάλι); Ή για να μπορέσει ο πόλεμος να συνεχιστεί περαιτέρω υπό διαφορετική διαχείριση;
Αν ο Ζελένσκι αισθάνεται πολιορκημένος και θυμωμένος, μήπως αυτό αντανακλά κυρίως την αυξανόμενη κατάθλιψη και ίσως την παράνοια ενός πολιτικού που φοβάται τις συνέπειες των αποτυχιών του; Ή μήπως επιδεικνύει μια βάσιμη αίσθηση πραγματικού κινδύνου, τόσο από το εσωτερικό όσο και από τους «συμμάχους» του στο εξωτερικό;
Το μόνο βέβαιο είναι ότι το πρώην παιδί-ποστάρ του μεγάλου αγώνα για τις «δυτικές αξίες» έχει χάσει την αύρα του. Για τον Ζελένσκι, στην άνοδο και τη διακυβέρνηση του οποίου η διαχείριση της εικόνας έπαιξε υπέρμετρο ρόλο ακόμη και για τα σύγχρονα δεδομένα, αυτό από μόνο του είναι κακό νέο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου