Απόστολος Βλαχογιάννης.
Χθες Πέμπτη δημοσιεύθηκε η πολυαναμενόμενη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), που εδρεύει στο Στρασβούργο, σχετικά με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό των παιδιών (Vavricka και άλλοι κατά Τσεχίας).
Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική απόφαση, καθώς το Δικαστήριο έκρινε για πρώτη φορά, με το θεσμικό κύρος που διαθέτει, ότι το μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού των παιδιών δεν παραβιάζει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, με το οποίο κατοχυρώνεται ο σεβασμός του ιδιωτικού βίου και το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα.
Η απόφαση εκδόθηκε μάλιστα σε ένα ιδιαιτέρως κομβικό χρονικό σημείο, εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού και της σταδιακής εφαρμογής στην Ευρώπη του προγράμματος εμβολιασμού, με όλες τις καθυστερήσεις και τα εμπόδια που εμφανίζονται.
Η συγκεκριμένη υπόθεση αφορά έναν τσεχικό νόμο, ο οποίος προβλέπει υποχρεωτικό εμβολιασμό των παιδιών για εννέα συνολικά ασθένειες. Στα ανεμβολίαστα παιδιά δεν επιτρέπεται η εγγραφή σε προσχολικές δομές (παιδικοί σταθμοί και νηπιαγωγεία), ενώ στους γονείς τους μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο. Κατά του σχετικού νόμου είχαν προσφύγει ήδη από το 2013 γονείς. Η υπόθεση εκδικάστηκε τελικά τον Ιούλιο του 2020 ενώπιον του ΕΔΔΑ.
Το Δικαστήριο, δικάζοντας σε ευρεία σύνθεση, επιβεβαίωσε παλαιότερη νομολογία και έκρινε με πλειοψηφία 16-1 ότι ο υποχρεωτικός εμβολιασμός των παιδιών, παρότι πρόκειται για ιατρική πράξη που στερείται συναίνεσης, δεν παραβιάζει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.
Αυτό συμβαίνει, επειδή αποσκοπεί στην προστασία της ατομικής και δημόσιας υγείας, αλλά και των δικαιωμάτων τρίτων, όπως είναι κατεξοχήν τα άτομα τα οποία δεν μπορούν για ιατρικούς λόγους να εμβολιαστούν και τα οποία μέχρι να επιτευχθεί συλλογική ανοσία (ανοσίας αγέλης) βρίσκονται σε διαρκή κίνδυνο.
Ως προς αυτούς, όπως επισημαίνει το Δικαστήριο, υπάρχει χρέος επίδειξης κοινωνικής αλληλεγγύης. Δεν πρέπει εξίσου να λησμονείται ότι σύμφωνα με πάγια νομολογία τα κράτη έχουν θετική υποχρέωση προστασίας της ζωής και της υγείας των πολιτών τους.
Το Δικαστήριο επισημαίνει ότι πανευρωπαϊκά δεν υπάρχει κοινή στάση όλων των κρατών απέναντι στον εμβολιασμό. Ορισμένα κράτη, όπως η Γαλλία, η Πολωνία και η Σλοβακία, τάσσονται υπέρ της υποχρεωτικότητας, ενώ άλλα όχι. Πάντως, όπως παρατηρεί, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση μεταξύ των κρατών τα τελευταία χρόνια υπέρ της υποχρεωτικότητας.
Άρα εναπόκειται στο κάθε κράτος να αποφασίσει ποια στάση θα κρατήσει, υπό τον έλεγχο πάντα του Δικαστηρίου. Σημειώνεται ότι ο υποχρεωτικός εμβολιασμός είναι σύμφωνος με την ΕΣΔΑ, εφόσον τηρούνται ορισμένες διαδικαστικές προϋποθέσεις.
Συγκεκριμένα, το μέτρο θα πρέπει να λαμβάνεται κατόπιν υπόδειξης των ειδικών και εξέτασης των διαθέσιμων επιστημονικών στοιχειών, με τα οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη μιας πιεστικής κοινωνικής ανάγκης. Ταυτόχρονα, οι κυρώσεις δεν θα πρέπει να είναι υπέρμετρα αυστηρές, ώστε να προσβάλλουν τον πυρήνα του δικαιώματος.
Στη συγκεκριμένη υπόθεση, το Δικαστήριο συνυπολόγισε ιδίως το γεγονός ότι ο νόμος δεν προβλέπει τη δυνατότητα φυσικού καταναγκασμού, ενώ και τα πρόστιμα δεν είναι ιδιαιτέρως βαριά.
Εξάλλου, ο νόμος προβλέπει εξαιρέσεις για ιατρικούς και άλλους λόγους. Έχοντας συνεπώς αυτά υπόψιν, το μέτρο κρίθηκε σύμφωνο με την αρχή της αναλογικότητας ως περιορισμός «αναγκαίος σε μια δημοκρατική κοινωνία». Την ίδια άποψη έχουν εξάλλου εκφράσει και άλλα εθνικά δικαστήρια – γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, ολλανδικά – με πιο πρόσφατο το δικό μας Συμβούλιο της Επικρατείας (απόφαση 2387/2020).
Λόγω της κρισιμότητας των συνθηκών, στις οποίες ζούμε, είναι εξαιρετικά σημαντικό το ότι το Δικαστήριο με την απόφασή του αυτή επιλέγει να πει τα αυτονόητα: Ακόμα και θεμελιώδη δικαιώματα μπορούν να περιορίζονται, εφόσον έτσι εξυπηρετείται το κοινό καλό και οι ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, αρκεί να υπάρχουν σοβαροί και τεκμηριωμένοι λόγοι, που ελέγχονται πάντως δικαστικά.
Καταρρίπτεται συνεπώς με αυτόν τον τρόπο ο ισχυρισμός περί συλλήβδην αντίθεσης του μέτρου του υποχρεωτικού εμβολιασμού με την ΕΣΔΑ και δίνεται ένα σαφές, αν και όχι απροϋπόθετο, μήνυμα στην τωρινή συγκυρία: Είναι δυνατή η επιβολή αντίστοιχων μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας ενόψει της αντιμετώπισης της πανδημίας του Covid-19, εφόσον αυτά κριθούν αναγκαία και μπορούν να δικαιολογηθούν με βάση τις προϋποθέσεις που θέτει το Δικαστήριο του Στρασβούργου, αλλά και τα εθνικά δικαστήρια.
* Ο Απόστολος Βλαχογιάννης είναι Δρ. Νομικής, Université Panthéon-Assas Paris II, Μέλος ΣΕΠ στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου