Πώς η αβεβαιότητα ξανασμιλεύει τις αποταμιεύσεις σε Ευρώπη και Κύπρο - Οι τέσσερις μεγάλες κρίσεις που επανέφεραν στο προσκήνιο τα μετρητά και το σήμα κινδύνου από την ΕΚΤ.
Της Βάσιας Καττή
Μέχρι πρόσφατα, η φράση «τα λεφτά κάτω από το στρώμα» ακουγόταν σχεδόν γραφική. Ένα κατάλοιπο άλλων εποχών, όπου η οικονομική ανασφάλεια ήταν καθημερινότητα και οι τραπεζικές καταθέσεις δεν θεωρούνταν αυτονόητα ασφαλείς. Στη σημερινή Ευρώπη της ψηφιακής ευκολίας και των ανέπαφων συναλλαγών, κανείς δεν περίμενε ότι η συζήτηση για μετρητά στο σπίτι θα επέστρεφε. Να, όμως, που έγινε.
Από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τον πληθωρισμό που διαβρώνει την αξία του χρήματος, μέχρι τα μεγάλα μπλακ άουτ που έδειξαν πόσο ευάλωτη μπορεί να γίνει μια ψηφιοποιημένη κοινωνία μέσα σε λίγα λεπτά, τα μετρητά ξαναμπήκαν στο παιχνίδι. Όχι ως μέσο συναλλαγής, μιας και εκεί οι κάρτες και τα κινητά εξακολουθούν να κυριαρχούν, αλλά ως δικλείδα ασφαλείας. Σε μια εποχή όπου η τεχνολογία υπόσχεται ευκολία, τα μετρητά υπόσχονται έλεγχο. Και αυτό ακριβώς ζητούν σήμερα οι Ευρωπαίοι, αλλά και οι Κύπριοι.
Η νέα λογική της αποταμίευσης
Τα τελευταία χρόνια έδειξαν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο πως η καθημερινότητα μπορεί να ανατραπεί απότομα. Ο επίμονος πληθωρισμός εξακολουθεί να «τρώει» τα εισοδήματα, το κόστος τροφίμων στην Ευρωζώνη αυξήθηκε κατά 34% από το 2019, ενώ η γεωπολιτική αβεβαιότητα έχει εγκατασταθεί για τα καλά στη νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η λογική του «να ’χω κάτι στην άκρη, άμεσα διαθέσιμο» κερδίζει ξανά έδαφος. Οι συναλλαγές γίνονται πλέον κυρίως με κάρτα, αλλά η αποταμίευση στρέφεται ξανά σε πιο παραδοσιακές πρακτικές, όπως μετρητά στο σπίτι, τραπεζικές καταθέσεις και ειδικά στην Κύπρο, επενδύσεις σε ακίνητα, μια συνήθεια που άντεξε σε όλες τις κρίσεις.
Η πιο «παράξενη» σύσταση της ΕΚΤ εδώ και χρόνια
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της νέας λογικής αποταμίευσης ήρθε από την ίδια την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Σε μελέτη που έδωσε στη δημοσιότητα φέτος, συνέστησε στους Ευρωπαίους πολίτες να παραμένουν ψύχραιμοι και να διατηρούν ένα απόθεμα μετρητών στο σπίτι (keep calm and carry cash). Η σύσταση αυτή ήρθε σε συνέχεια της προτροπής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημιουργία «κιτ έκτακτης ανάγκης 72 ωρών», ώστε τα νοικοκυριά να είναι προετοιμασμένα για κλυδωνισμούς στην καθημερινότητα.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, τα πακέτα αυτά πρέπει να περιλαμβάνουν επαρκές πόσιμο νερό, τρόφιμα μακράς διαρκείας, βασικά φάρμακα και - πολύ σημαντικό - ένα απόθεμα μετρητών. Για κάθε ενδεχόμενο. Η ΕΚΤ πρότεινε τα νοικοκυριά να διαθέτουν στο σπίτι τους μεταξύ €70 και €100 ανά άτομο, ποσό που επαρκεί για την κάλυψη των βασικών αναγκών για περίπου 72 ώρες σε περίπτωση «συστημικής αστάθειας».
Οι τέσσερις κρίσεις που θύμισαν την αξία των μετρητών
Παρότι η Ευρώπη κινείται σταθερά προς τις ψηφιακές συναλλαγές, η ΕΚΤ υπενθύμισε ότι τα μετρητά εξακολουθούν να αποτελούν κρίσιμο δίχτυ ασφαλείας όταν τα πράγματα δυσκολεύουν. Η μελέτη εξέτασε τι έγινε σε τέσσερις μεγάλες κρίσεις που αντιμετώπισε η Ευρώπη τα τελευταία χρόνια και διαπίστωσε το ίδιο μοτίβο. Όποτε υπήρχε φόβος, τα μετρητά «εξαφανίζονταν» από τα ATM.
1. Η πανδημία Covid-19
Τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας, οι αναλήψεις αυξήθηκαν απότομα. Περισσότερα από €140 δισ. σε επιπλέον τραπεζογραμμάτια κυκλοφόρησαν στην Ευρωζώνη, σε σύγκριση με ένα συνηθισμένο ετήσιο ρυθμό περίπου €55 δισ..
2. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία
Αντίστοιχη εικόνα καταγράφηκε μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στις γειτονικές χώρες, η ζήτηση για ευρώ αυξήθηκε κατά 36%, καθώς οι φόβοι για επέκταση της αστάθειας εντάθηκαν.
3. Το μεγάλο μπλακ άουτ στην Ισπανία
Τον περασμένο Απρίλιο, ένα εκτεταμένο μπλακ άουτ στην Ισπανία άφησε εκατομμύρια νοικοκυριά χωρίς ρεύμα. Ακόμη και μετά την αποκατάσταση της ηλεκτροδότησης, σχηματίστηκαν ουρές στα ΑΤΜ, ενώ οι αναλήψεις αυξήθηκαν και σε περιοχές που δεν επηρεάστηκαν.
4. Η κρίση χρέους στην Ελλάδα
Στη διάρκεια της μακροχρόνιας κρίσης του δημόσιου χρέους της Ελλάδας, κάθε ένταση στις αγορές ή στην πολιτική σκηνή οδηγούσε σε κύματα αναλήψεων και ουρές στα ΑΤΜ, φαινόμενο που επαναλαμβανόταν επί χρόνια.
Οι συντάκτες της μελέτης, Francesca Faella και Alejandro Zamora-Pérez, τόνισαν ότι τα παραδείγματα αυτά παρουσιάζουν μία σαφή τάση. Όταν η σταθερότητα μοιάζει εύθραυστη, τα μετρητά αποκτούν ξανά σημασία. Σε συνθήκες αβεβαιότητας, οι πολίτες θεωρούν το φυσικό χρήμα το πιο άμεσο και αξιόπιστο μέσο ασφάλειας.
Η εικόνα στην Ευρώπη - Στροφή στο παραδοσιακό «μαξιλάρι»
Η έρευνα SPACE 2024 της ΕΚΤ παρουσιάζει μια ψηφιακή Ευρώπη στις συναλλαγές, αλλά αρκετά παραδοσιακή στην αποταμίευση. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, το 35% των πολιτών της Ευρωζώνης δηλώνει ότι διατηρεί επιπλέον «ρεζέρβα» σε μετρητά, πέραν αυτών που έχει στην τσάντα ή στο πορτοφόλι.
Δεν είναι όλες οι χώρες ίδιες, όμως ως προς την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος, ειδικότερα, πρόκειται για μια συνήθεια περισσότερο διαδεδομένη σε χώρες όπως η Σλοβακία και η Εσθονία, ενώ χαμηλότερα ποσοστά καταγράφονται σε χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο. Μερικές χώρες έχουν ήδη ενσωματώσει επίσημα την πρόταση αποθήκευσης €70- €100 ως εφεδρεία. Η Ολλανδία, η Αυστρία και η Φινλανδία αναφέρονται χαρακτηριστικά στην έκθεση της ΕΚΤ. Στη Φινλανδία μάλιστα, σχεδιάζονται μηχανήματα ΑΤΜ που θα λειτουργούν ακόμη και αν υπάρξουν διακοπές σε ψηφιακά συστήματα, ώστε όταν χρειάζεται, οι πολίτες να μπορούν να έχουν πρόσβαση στα χρήματά τους.
Παρότι οι πληρωμές με μετρητά μειώνονται (από 72% το 2019 σε 52% το 2024), η συνολική αξία τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία παραμένει υψηλή. Κι αυτό αποδίδεται στο ότι για πολλά νοικοκυριά το φυσικό χρήμα αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς, σε μια εποχή που τίποτα δεν φαίνεται απόλυτα αξιόπιστο.
«Δεν ξεχνούν» τα κυπριακά νοικοκυριά
Η Κύπρος είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, μιας και το ποσοστό των καταναλωτών που απάντησε ότι διατηρεί έξτρα χρήματα στο σπίτι άγγιξε το 35% το 2024. Ένας στους τρεις Κύπριους έχει, λοιπόν, ένα μικρό ποσό στην άκρη, στο σπίτι.
Ας μην ξεχνάμε ότι η χώρα μας έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Η τραυματική εμπειρία του 2013 και το «κούρεμα» εξακολουθούν να επηρεάζουν τη στάση των πολιτών, όπως προκύπτει από πληθώρα ερευνών. Παρά τη βελτίωση της εμπιστοσύνης προς τις τράπεζες, η επιλογή διατήρησης μετρητών στο σπίτι παραμένει πιο διαδεδομένη απ’ ό,τι σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης.
Επιπλέον, η κυπριακή αγορά διαχρονικά δείχνει ισχυρή προτίμηση προς τα ακίνητα ως μέσο προστασίας των αποταμιεύσεων. Με τις τιμές κατοικιών να αυξάνονται συνεχώς, πολλά νοικοκυριά θεωρούν το real estate ασφαλέστερη επιλογή σε σχέση με πιο ριψοκίνδυνες επενδυτικές τοποθετήσεις. Όπως προκύπτει από τον γενικό Δείκτη Τιμών Κατοικιών (ΔΤΚ) που εκδίδει η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ), σε ετήσια βάση, δηλαδή σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο πέρσι, καταγράφηκε αύξηση 4,7% στις τιμές κατοικιών, σε συνέχεια αύξησης 4,8% το πρώτο τρίμηνο του 2025.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η σύσταση της ΕΚΤ αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Κύπρο. Αν και δεν υπάρχει κάποια επίσημη οδηγία για αποθήκευση μετρητών στο σπίτι, η ύπαρξη ενός μικρού αποθέματος θεωρείται εύλογη. Ένα νοικοκυριό τεσσάρων ατόμων, για παράδειγμα, εάν ακολουθούσε τη σύσταση της ΕΚΤ, θα χρειαζόταν περίπου €280-€400 (ανάλογα με το αν υιοθετήσει το κατώτατο ή ανώτατο όριο).
Αλλάζει η σχέση των νοικοκυριών με το ρίσκο
Οι αλλεπάλληλες αναταράξεις των τελευταίων ετών έχουν κάνει τα νοικοκυριά πιο προσεκτικά. Οι υψηλού κινδύνου επενδύσεις έχουν χάσει μέρος της απήχησής τους, αφού πολλοί θεωρούν ότι δεν ανταποκρίνονται πλέον στο προφίλ ασφάλειας που αναζητούν. Το αποτέλεσμα είναι η επιστροφή σε πιο σταθερές επιλογές, με τις καταθέσεις και τα ακίνητα να παραμένουν σταθερά ψηλά στις προτιμήσεις (και) των Κυπρίων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ακόμη και η ύπαρξη ενός μικρού ποσού σε μετρητά στο σπίτι αντιμετωπίζεται ως στοιχειώδης προετοιμασία για πιθανά απρόοπτα. Η ουσία της συζήτησης, όμως, δεν είναι το «ναι ή όχι στα μετρητά», αλλά η ύπαρξη μιας σωστής στρατηγικής, που να διαμοιράζει το εισόδημα με τέτοιον τρόπο, ώστε να προστατεύεται από κραδασμούς. Μια ισορροπημένη, πολυεπίπεδη στρατηγική που δεν ποντάρει τα πάντα σε ένα μέσο και που προσφέρει ασφάλεια «για παν ενδεχόμενο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου