Η πορφύρα, ήταν μια πολύτιμη βασιλική χρωστική ουσία. Με αυτή έβαφαν τα ρούχα των ιερέων και των βασιλιάδων στην αρχαιότητα. Στο Ισραήλ, η πορφύρα φαίνεται ότι παραγόταν σε βιομηχανική κλίμακα από τη βιβλική εποχή, σύμφωνα με νέα μελέτη.
Η ειδική χρωστική ουσία αναφέρεται πολλές φορές στην Εβραϊκή Βίβλο και σε άλλες ιστορικές πηγές ως περιζήτητη από τις ελίτ σε όλη την Μεσόγειο σε δύο παραλλαγές: το πορφυρό και το μπλε.
Τώρα μια ομάδα ερευνητών κατέγραψε πώς το υλικό αυτό παραγόταν για εκατοντάδες χρόνια στην ακτή Κάρμελ του Ισραήλ στην τοποθεσία Τελ Σικμόνα, σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό PLOS ONE. Σε αυτή για πρώτη φορά οι επιστήμονες ταυτοποίησαν τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή του.
«Τα ευρήματα της πορφύρας, από την Εποχή του Σιδήρου (1200 – 586 π.Χ.), είναι εξαιρετικά σπάνια» ανέφερε ο καθηγητής Δρ. Γκολάν Σάλβι από το Πανεπιστήμιο της Χάιφα, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. Και συνέχισε: «Το Τελ Σικμόνα ξεχωρίζει επειδή εκεί παρήχθησαν τα διπλάσια τεχνουργήματα που συνδέονται άμεσα με τη βιομηχανία της παραγωγής πορφύρας σε σχέση με την ποσότητα που έχει βρεθεί σε όλες τις άλλες γνωστές τοποθεσίες συνολικά».
Στο Τελ Σικμόνα, έναν μικρό λόφο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, που βρίσκεται στα περίχωρα της σύγχρονης πόλης της Χάιφα, έχουν γίνει πολλές ανασκαφές από τη δεκαετία του 1960. Αυτές οι ανασκαφές αποκάλυψαν ευρήματα που εκτείνονται από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1500 – 1150 π.Χ.) έως τη βυζαντινή περίοδο (4ος – 7ος αιώνας μ.Χ.).
Τα νέα ευρήματα της μελέτης για την πορφύρα.
Ωστόσο τα ευρήματα από αρχαιότερες περιόδους δεν δημοσιεύθηκαν ποτέ σωστά. Σε συνεργασία με άλλους ακαδημαϊκούς, ο καθηγητής Γκολάν Σάλβι πραγματοποίησε επιπλέον ανασκαφές για να αποκαλύψει τη στρωματογραφία του χώρου και επανεξέτασε τα στοιχεία που είχαν ληφθεί από προγενέστερες αρχαιολογικές αποστολές.
Έτσι οι ερευνητές βρήκαν στοιχεία που σχετίζονται με την παραγωγή της πορφύρας, τα οποία χρονολογούνται ήδη από το 1.100 π.Χ. και σε όλη την διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. Αυτή είναι η ίδια χρονική περίοδος για πολλά από τα γεγονότα που περιλαμβάνονται στη Βίβλο. Το 586 π.Χ., για παράδειγμα, η κατάκτηση από τους Βαβυλώνιους κατέστρεψε πλήρως την περιφερειακή οικονομία της περιοχής και τον Πρώτο Ναό της Ιερουσαλήμ.
«Στο παρελθόν, η υπόθεση ήταν ότι οι πρώτες εγκαταστάσεις παραγωγής πορφύρας σε μεγάλη κλίμακα δημιουργήθηκαν μόνο κατά τη ρωμαϊκή εποχή, γύρω στον 1ο αιώνα μ.Χ.», δήλωσε η καθηγήτρια του Πανεπιστήμιου της Χάιφα, Αγιελέτ Γκιλμπόα, η οποία συμμετείχε στην συγγραφή της μελέτης.
«Το Τελ Σικμόνα προσφέρει αποδείξεις ότι ήδη από τον 9ο αιώνα π.Χ., η πορφύρα παραγόταν σε βιομηχανική κλίμακα. Δεν ήταν μόνο ένα άτομο που έβαφε ένα ρούχο για έναν βασιλιά», εξήγησε η καθηγήτρια.
Πώς ξεκίνησε η παραγωγή της πορφύρας σε βιομηχανική κλίμακα.
Η πορφύρα εξάγεται από τους αδένες τριών ειδών θαλάσσιων σαλιγκαριών murex (μουρικίδες). Σύμφωνα με τους ερευνητές, το Τελ Σικμόνα είναι πιθανόν να επιλέχθηκε για την εγκατάστασης της μονάδας παραγωγής επειδή ο βραχώδης βυθός της περιοχής αποτελεί ιδανικό βιότοπο για τη θαλάσσια ζωή, ιδίως για τα σαλιγκάρια τα οποία είναι απαραίτητα για την παραγωγή της χρωστικής. Έτσι εξασφαλιζόταν μία σταθερή και προσιτή προμήθεια της πρώτης ύλης για την παραγωγή της βαφής.
Βασιζόμενοι στη στρωματογραφική ακολουθία, οι μελετητές μπόρεσαν να ανασυνθέσουν την ιστορία της τοποθεσίας. «Στις αρχές της Εποχής του Σιδήρου, το Τελ Σικμόνα ήταν ένα μικρό φοινικικό χωριό που ασχολούνταν ήδη με την παραγωγή πορφύρας, αν και όχι ακόμη σε βιομηχανική κλίμακα, παρόμοια με άλλες φοινικικές τοποθεσίες στην περιοχή», τόνισε ο Γκολάν Σάλβι.
Παράλληλα σημείωσε ότι «τον 9ο αιώνα π.Χ., όλα άλλαξαν: Η τοποθεσία έπαψε να λειτουργεί ως οικιστική κοινότητα, μετατράπηκε σε βιομηχανικό κόμβο και περιβαλλόταν από ένα οχυρωμένο τείχος, που πιθανότατα χτίστηκε για να προστατεύσει την πολύτιμη παραγωγή βαφής από εξωτερικές απειλές».
Την περίοδο αυτή σημειώθηκε επίσης μια αλλαγή στην πολιτιστική ταυτότητα του τόπου. «Ξαφνικά, αρχίζουμε να βλέπουμε μια σημαντική παρουσία μοτίβων της ενδοχώρας, και οι άνθρωποι της ενδοχώρας ήταν οι Ισραηλίτες», είπε ο Γκολάν Σάλβι.
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Χάιφα, οι Ισραηλίτες, οι οποίοι βρίσκονταν τότε στο απόγειο της δύναμής τους, πήραν τον έλεγχο της Τελ Σικμόνα και πιθανότατα έγιναν οι βασικοί εξαγωγείς πορφύρας στην περιοχή, προμηθεύοντας το πολύτιμο αγαθό σε γειτονικά βασίλεια, όπως την Γη των Φυλιστίειμ, την Μωάβ, την Εδώμ (Ιδουμαία) και την Ιουδαία.
Τα στοιχεία που δίνει η Βίβλος και η σύνδεση με τον Πρώτο Ναό της Ιερουσαλήμ.
«Αποκαλύψαμε σημαντικά στοιχεία για το εμπόριο με την Κύπρο από αυτή την περίοδο, που υποδηλώνουν ισχυρή εμπορική δραστηριότητα. Κατά την άποψή μου, το Τελ Σικμόνα είναι επίσης ο ισχυρότερος υποψήφιος για την προμήθεια (σ.σ. της πορφύρας) στον Πρώτο Ναό της Ιερουσαλήμ», τόνισε ο Γκολάν Σάλβι.
Σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Θεός έδωσε εντολή στους Ισραηλίτες να χρησιμοποιήσουν πορφυρά και τα γαλάζια υφάσματα για την κατασκευή της σκηνής, η οποία λειτούργησε ως τόπος λατρείας κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους στην έρημο. Κατά πάσα πιθανότητα, παρόμοια υλικά χρησιμοποιήθηκαν και στο Πρώτο Ναό της Ιερουσαλήμ.
Η Έξοδος (25:2-7) αναφέρει: «Ο Κύριος είπε στο Μωυσή: Πες στους Ισραηλίτες να κάνουν μια συνεισφορά για μένα. Θα μαζέψετε προσφορές από όσους έχουν τη διάθεση να δώσουν για μένα προαιρετικά. Αυτά που θα προσφέρουν είναι: χρυσάφι, ασήμι και χαλκός, μάλλινα υφάσματα σε χρώμα γαλάζιο, πορφυρό ή κόκκινο, λεπτά λινά υφάσματα και κατσικίσιο μαλλί· κόκκινα δέρματα τράγων και τομάρια· ξύλα ακακίας, λάδι για τις λυχνίες, αρωματικές ουσίες για το μύρο του χρίσματος και το εύοσμο θυμίαμα. Επίσης θα φέρουν λίθους όνυχες και άλλα πολύτιμα πετράδια για το εφώδ και το επιστήθιο του αρχιερέα. Θα μου κατασκευάσουν ένα ιερό, για να κατασκηνώσω ανάμεσά τους. Θα τα φτιάξετε όλα σύμφωνα με το σχέδιο της σκηνής και με τα πρότυπα όλων των σκευών της, που εγώ θα σου δείξω».
Η κυριαρχία των Ασσυρίων αλλάζει τα δεδομένα.
Προς τα τέλη 8ου αιώνα, το Βασίλειο του Ισραήλ έπεσε στα χέρια των Ασσυρίων. «Μετά την πτώση του Βασιλείου του Ισραήλ, για μια σύντομη περίοδο, το Τελ Σικμόνα λειτούργησε μόνο σε μικρή κλίμακα, πιθανώς από μια τοπική κοινότητα. Αλλά όταν οι Ασσύριοι ανέλαβαν τον έλεγχο, η παραγωγή μεγάλης κλίμακας συνεχίστηκε. Το αρχαιολογικό αρχείο υποδηλώνει ότι η τοποθεσία δεν λειτουργούσε απευθείας από τους Ασσύριους, αλλά πιθανότατα διοικούνταν από Φοίνικες, που προέρχονταν πιθανώς από την Τύρο», δήλωσε ο Γκολάν Σάλβι.
Οι πορφυρές και οι μπλε βαφές αναφέρονται επίσης σε ασσυριακές πηγές, συμπεριλαμβανομένου του κυλίνδρου του βασιλιά της Ασσυρίας, Σενναχειρείμ, που χρονολογείται γύρω στο 690 π.Χ. «Ακόμη και όταν τα ασσυριακά έγγραφα ανέφεραν την πορφύρα και την μπλε βαφή οι άνθρωποι μπορούσαν μόνο να υποθέσουν ότι αναφέρονταν στο μπλε και το μωβ, αλλά δεν υπήρχαν αποδείξεις γι’ αυτό. Τώρα έχουμε την απόδειξη ότι η βαφή παραγόταν ήδη σε μαζικές ποσότητες εκείνη την εποχή», είπε η Αγιελέτ Γκιλμπόα.
Το μυστήριο της παραγωγής πορφύρας πριν την ρωμαϊκή περίοδο.
Συνολικά, οι ερευνητές κατέγραψαν στο Τελ Σικμόνα, 176 τεχνουργήματα που σχετίζονταν με την παραγωγή πορφύρας, εκ των οποίων τα 135 είχαν πορφυρούς λεκέδες. «Πριν από την έρευνά μας, δεν είχαμε κανένα στοιχείο για το πώς παρήχθη η βαφή πριν από τη ρωμαϊκή περίοδο. Ήταν ένα μυστήριο», ανέφερε ο Γκολάν Σάλβι.
Κατά την διάρκεια των ανασκαφών στο Τελ Σικμόνα ο Γκολάν Σάλβι εξήγησε ότι προβληματιζόταν με το σχήμα των πήλινων αγγείων που εντόπιζαν. «Είχαμε όλες αυτές τις βάσεις πήλινων αγγείων που δεν μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε, αλλά και πολύ μοναδικές στεφάνες. Δεν είχαν σχεδόν καμία αντιστοιχία σε άλλες τοποθεσίες. Σε εκείνο το σημείο, καταλάβαμε ότι οι βάσεις και οι στεφάνες πρέπει να ανήκαν στα ίδια βαριά βιομηχανικά αγγεία», τόνισε ο Γκολάν Σάλβι.
Τα δοχεία είχαν ύψος περίπου ένα μέτρο, χωρητικότητα εκατοντάδων λίτρων και τα ανοίγματά τους είχαν πλάτος περίπου 60 έως 80 εκατοστά. Αυτά τα κεραμικά δοχεία ή κεραμικές δεξαμενές λειτουργούσαν πιθανότατα ταυτόχρονα κατά την διάρκεια της παραγωγής πορφύρας.
Με βάση αυτά τα στοιχεία, οι ερευνητές μπόρεσαν να καταλάβουν βήμα βήμα την διαδικασία παραγωγής της πορφύρας. «Οι εργάτες συνέλεγαν τους αδένες των σαλιγκαριών σε αυτές τις κεραμικές δεξαμενές, ετοίμαζαν το διάλυμα της βαφής και βύθιζαν το μαλλί ή τα νήματα στη βαφή», σημείωσε ο Γκολάν Σάλβι.
Η Αγιελέτ Γκιλμπόα εξήγησε ότι αν και οι μελετητές δεν έχουν άμεσες αποδείξεις ότι οι υφαντικές ίνες βάφονταν απευθείας στις δεξαμενές, αυτό φαίνεται να είναι το μόνο λογικό συμπέρασμα. «Μιλάμε για μια τεράστια ποσότητα υγρών. Το να τα μετακινήσεις περαιτέρω θα ήταν ανεφάρμοστο και αναποτελεσματικό», τόνισε η Αγιελέτ Γκιλμπόα.
Ωστόσο ο καθηγητής Ζόχαρ Αμάρ από το Πανεπιστήμιο Bar Ilan, ο οποίος συμμετείχε στην συγγραφή της μελέτης και έχει διεξάγει εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τη διαδικασία εξαγωγής της βαφής από σαλιγκάρια, θεωρούσε απίθανο να βρεθούν ποτέ κομμάτια υφασμάτων στο Τελ Σικμόνα για να επιβεβαιωθούν οι επιστημονικές υποθέσεις εξαιτίας του υγρού κλίματος της περιοχής.
Το 2021, όμως, Ισραηλινοί αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα παλαιότερα κομμάτια υφασμάτων σε πορφυρό χρώμα, που χρονολογούνται περίπου στο 1.000 π.Χ., στην κοιλάδα Τίμνα κοντά στην πόλη Ελάτ, τα οποία κατάφεραν να συντηρηθούν εξαιτίας των ξηρών κλιματικών συνθηκών.
Το Τελ Σικμόνα θα μπορούσε να είναι το σημείο όπου παρήχθη η βαφή για αυτά τα υφάσματα, σύμφωνα με τους επιστήμονες. «Η περαιτέρω έρευνα θα μας δώσει περισσότερες απαντήσεις», σημείωσε ο Γκολάν Σάλβι.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η μελέτη της περιοχής θα δώσει νέες πληροφορίες για την πορφύρα. «Τώρα που ξέρουμε πώς μοιάζουν τα δοχεία παραγωγής, μπορούμε να δούμε αν παρόμοια δοχεία ανακαλύφθηκαν και σε άλλα μέρη», δήλωσε η Αγιελέτ Γκιλμπόα.
«Πιστεύω ότι το Τελ Σικμόνα θα γίνει το σημείο αναφοράς για την έρευνα σε αυτόν τον τομέα», ανέφερε ο Γκολάν Σάλβι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου