Του Burak Bekdil
Μετάφραση: Λυσίμαχος
Σαμασίτης.
Η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου
της Τουρκίας χαρακτηρίστηκε από μια σταθερή συμμαχία με το δυτικό μπλοκ, σε
συνδυασμό με τον συνεχή φόβο μιας ρωσικής εισβολής ή της εξαγωγής του
σοβιετικού κομμουνισμού. Τα τελευταία χρόνια, αντιθέτως, χαρακτηρίστηκαν από
μια πιο σύνθετη δυναμική μεταξύ της Άγκυρας και της Μόσχας, τα οποία συχνά
θολώνουν από την τουρκική ταλάντωση μεταξύ των ρωσικών και δυτικών συμφερόντων
της.
Μετά την εξομάλυνση των
δεσμών, έπειτα από την τουρκική κατάρριψη ενός ρωσικού Su-24 στον συριακό
εναέριο χώρο, η Άγκυρα έχει δεσμευτεί να αγοράσει τα ρωσικά συστήματα
αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής άμυνας S-400 και έχει ξεκινήσει συνομιλίες για
την απόκτηση και άλλου αεροπορικού εξοπλισμού από τη Μόσχα. Το εμπόριο και ο
τουρισμός ευημερούν και η Ρωσία έχει υπογράψει μία συμφωνία ύψους 22
δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή και λειτουργία του πρώτου πυρηνικού
σταθμού της Τουρκίας.
Ο ρωσικός στρατός επέτρεψε στα τουρκικά στρατεύματα να
περάσουν τα σύνορα στη βορειοδυτική Συρία, σε μια εισβολή που έφερε εσωτερικά
πολιτικά οφέλη στον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (μια ώθηση δημοτικότητας,
ιδιαίτερα μεταξύ των εθνικιστών ψηφοφόρων, πριν από τις προεδρικές και
βουλευτικές εκλογές της 24ης Ιουνίου) αντί να επιτύχει ρευστούς στόχους
εξωτερικής πολιτικής (την περικοπή μιας αναδυόμενης κουρδικής ζώνης που
εκτείνεται από το βόρειο Ιράκ έως τα νοτιοδυτικά σύνορα της Τουρκίας με τη
Συρία). Θεωρητικά, οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία δεν ήταν ποτέ καλύτερες.
Αλλά πίσω από την βιτρίνα βρίσκεται ένα βαθύ ιδεολογικό χάσμα, μία αμοιβαία
δυσπιστία και τα διαφορετικά περιφερειακά συμφέροντα.
Λίγοι Τούρκοι γνωρίζουν ότι
ένα άγαλμα στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης (στην Πλατεία Ταξίμ) που
απεικονίζει τον Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, μαζί με τους
διοικητές του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, İsmet İnönü και Fevzi Çakmak,
απεικονίζει επίσης τους Σοβιετικούς στρατηγούς Mikhail Frunze και Kliment Voroshilov.
Μνημονεύει τη σοβιετική βοήθεια (με τη μορφή χρυσού και όπλων) κατά τη διάρκεια
του πολέμου της Ανεξαρτησίας της Τουρκίας (1919-23). Κατά τη διάρκεια του
πολέμου, ο Ατατούρκ χρησιμοποίησε αντιιμπεριαλιστική, αντικαπιταλιστική,
φιλοσοβική ρητορική και καλλιέργησε ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς με τη Μόσχα.
Επέλεξε να αναπτύξει συναλλακτικές σχέσεις με τους Σοβιετικούς, αλλά θεώρησε τη
Δύση ως τον στρατηγικό εταίρο της Τουρκίας.
Οκτώ δεκαετίες αργότερα, οι
Ισλαμιστές ηγέτες της Τουρκίας ακολουθούν ειρωνικά τα βήματα του ανθρώπου που
κατακεραυνώνουν, όταν πρόκειται για τις σχέσεις της Τουρκίας με τον ιστορικό
της εχθρό, τη Ρωσία. Για τον Erdoğan, η Ρωσία δεν είναι μόνο ένας ισχυρός
εμπορικός εταίρος και ο κορυφαίος προμηθευτής ενέργειας της Τουρκίας. Είναι το
ανατολικό έδαφος των πολιτικών του ακροβασιών με τον δυτικό κόσμο.
Εντούτοις, η ιδεολογία, συχνά το κύριο κίνητρο
για την κατάρτιση της εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν, αποτελεί ενδεχομένως
ζημία στον αμοιβαίο ρεαλισμό. Μια σύντομη ματιά στην ιστορία του τουρκικού
πολιτικού Ισλάμ του 20ου αιώνα μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των μεγάλων
ρηγμάτων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας.
Τον Απρίλιο του 1946, το
πολεμικό πλοίο USS Missouri έφθασε στα Στενά των Δαρδανελίων, σε μια συμβολική
χειρονομία ενάντια στην πιθανή σοβιετική επιθετικότητα στα τουρκικά στενά. Τρία
τουρκικά πολεμικά, τα Yavuz, Sultanhisar και Demirhisar, υποδέχθηκαν το Μιζούρι
και το συνόδευσαν στο Βόσπορο, όπου αγκυροβόλησαν. Προς υποστήριξη της
συμβολικής αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας (και ενάντια σε πιθανή ρωσική),
σ'ένα τζαμί στις όχθες του Βοσπόρου, στο Bezm-i Alem Valide Sultan, ανυψώθηκε
ένα μεγάλο πανό ανάμεσα σε δύο από τους μιναρέδες, το οποίο καλωσόριζε το USS
Missouri. Αυτό ήταν το πρώτο πολιτικό πανό που ανέβηκε ποτέ σε τζαμί και έδειξε
την τουρκική μουσουλμανική συμπάθεια για την Αμερική και το μίσος για την
σοβιετική Ρωσία.
Τον Φεβρουάριο του 1969 ο 6ος
στόλος των Ηνωμένων Πολιτειών έφτασε στην Κωνσταντινούπολη παρά τις πολυήμερες
διαμαρτυρίες αριστερών Τούρκων φοιτητών. Και πάλι, μαζί με τους Αμερικανούς και
εναντίον των «απίστων κομμουνιστών», οι Τούρκοι ισλαμιστές οργανώθηκαν σε
ένοπλες ομάδες και επετέθησαν εναντίον των αντιαμερικανών διαδηλωτών,
σκοτώνοντας δύο μαθητές και τραυματίζοντας σοβαρά αρκετούς άλλους. (Ένα μέλος
μιας επιτροπής που προετοίμαζε τους ισλαμιστές επιτιθέμενους ήταν ο Abdullah
Gül, ο μοναδικός πολιτικός σύμμαχος του Erdoğan, με τον οποίο ίδρυσε το Κόμμα
Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης το 2001. Το 2007, ο Erdoğan είχε εκλέξει τον Gül
Πρόεδρο της δημοκρατίας, αλλά οι σχέσεις τους ψυχράνθηκαν, αφότου ο Ερντογάν
διαδέχθηκε τον Γκουλ το 2014. Τόσο ο Ερντογάν όσο και ο Γκιουλ προέρχονται από
τις τάξεις νεολαίας της «Milli Gorus», του εθνικού οράματος, της κύριας
ιδεολογίας των ισλαμιστών της Τουρκίας.
Η Ρωσία δεν είναι πλέον η γη
των απίστων κομμουνιστών, αλλά η κρατική ιδεολογία της μάχεται διάφορες
αποχρώσεις του σουνιτικού πολιτικού Ισλάμ στη Μέση Ανατολή, ειδικά στη Συρία. Η
σεκταριστική σουνιτική υπεροχή είναι ένα αναφαίρετο κομμάτι του Ισλαμισμού του
Ερντογάν.
Η Τουρκία του Ερντογάν,
θεωρητικά, συνεργάζεται με τη Ρωσία για τη Συρία - αλλά χρειάστηκε αρκετό χρόνο
από τον Τούρκο ηγέτη για να καταλάβει ότι η συνεργασία θα ήταν δυνατή μόνο εάν
η Άγκυρα ευθυγραμμιζόταν με τη Μόσχα και όχι το αντίστροφο. Τον Ιούλιο του
2012, ο Ερντογάν δήλωσε: «Έχουμε συναίνεση με τη Ρωσία για τη Συρία». Τριάντα
οκτώ μήνες αργότερα, η Ρωσία παρενέβη στρατιωτικά στη Συρία και όχι με τρόπο
που να κάνει τους Τούρκους ευτυχείς.
Επίσης, τον Ιούλιο του 2012,
ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Ρωσία ήταν θετική για μια μεταβατική κυβέρνηση χωρίς
τον Πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ Ασάντ, τον περιφερειακό εχθρό του Ερντογάν από το
2011. Τον Δεκέμβριο του 2014, ο Ερντογάν δήλωσε: «Γενικά, έχουμε συναίνεση της
Ρωσίας, για λύση στη Συρία." Τον Ιούλιο του 2015, είπε: "Η στάση της
Ρωσίας απέναντι στη Συρία είναι πολύ πιο θετική απ'ότι πριν ... Πιστεύω ότι η
Ρωσία μπορεί να εγκαταλείψει τον Assad."
Τρεις μήνες αργότερα, ο Assad
έγινε δεκτός με κόκκινο χαλί στη Μόσχα.
Τον Νοέμβριο του 2015, ο τότε
αντιπρόεδρος της Τουρκίας Νουμάντ Κουρτουλμούς δήλωνε: «Μπορώ να δω ότι η Ρωσία
πλησιάζει προς μία Συρία χωρίς Assad». Μια εβδομάδα αργότερα, ο κορυφαίος
διπλωμάτης της Τουρκίας και εν συνεχεία ο προσωρινός υπουργός Εξωτερικών
Feridun Sinirlioğlu δήλωνε: "Δεν μπορώ να πω ότι οι Ρώσοι συμφώνησαν στην
αναχώρηση του Άσαντ, αλλά ούτε αντιστέκονται σε αυτό... Δεν υπάρχει αμφιβολία
ότι ο Άσαντ θα διεξάγει τις μελλοντικές προεδρικές εκλογές στη Συρία." Μια
εβδομάδα μετά, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, συνοδευόμενος από τον υπουργό
Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, ήταν στην Τεχεράνη, όπου η Ρωσία και το Ιράν δήλωσαν
από κοινού ότι ήταν από κοινού αντίθετοι στις "εξωτερικές προσπάθειες
υπαγόρευσης σεναρίων πολιτικής διευθέτησης στη Συρία" και ότι "μόνο ο
λαός της Συρίας θα μπορούσε να αποφασίσει να απορρίψει τον Assad σε εκλογές
μετά από κατάπαυση του πυρός."
Ο Erdoğan ήταν πάντα
αποκομμένος από τις περιφερειακές πραγματικότητες σχετικά με τη Ρωσία. Το 2015,
είπε: "Η Ρωσία δεν συνορεύει με τη Συρία. Γιατί ενδιαφέρεται τόσο πολύ για
τη Συρία; Προσπαθώ να το καταλάβω. Θα τους ζητήσω [τους Ρώσους] να
αναθεωρήσουν." Οι Ρώσοι δεν έκαναν ποτέ αυτή την "αναθεώρηση".
Αντίθετα, αύξησαν την στρατιωτική και πολιτική παρουσία τους στη Συρία. Οι
τουρκικές αεροπορικές επιδρομές εντός του συριακού εναερίου χώρου στο πλαίσιο
της Επιχείρησης "Κλάδος Ελαίας" φέτος, ήταν δυνατές μόνο μετά την
ρωσική ευλογία.
Η απόκλιση των τουρκικών και
των ρωσικών συμφερόντων σχετικά με τη Συρία και, στο βάθος, το Ιράν, θα τείνει
να διατηρήσει τις τουρκορωσικές διμερείς σχέσεις όμηρο των θρησκευτικών
πραγματικοτήτων σε αυτό το μέρος του κόσμου. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο Ερντογάν
υποστηρίζει ακράδαντα, με την περίφημη ρήση του «ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από
πέντε», ότι το μόνιμο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα πρέπει να αναδιαρθρωθεί σε
περιστροφική βάση (ο Erdoğan θέλει την εκπροσώπηση των μουσουλμάνων ως μόνιμο
μέλος). Ο Πούτιν δεν μπορεί να πάρει αυτήν την πρόταση στα σοβαρά.
Υπάρχει επίσης το πρόβλημα
της δυσπιστίας. Για τους τούρκους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής, η Μόσχα
παραμένει ένας πιθανός αντίπαλος, που έχει αποδείξει ότι χρησιμοποιεί
"βαρύ χέρι", αν είναι απαραίτητο (βλ. Π.χ. τιμωρίες οικονομικών
κυρώσεων μετά την υπόθεση του Su-24). Και για τους Ρώσους, η Τουρκία δεν είναι
σύμμαχος, αλλά ένας τακτικός εταίρος, εφόσον εξακολουθεί να ευθυγραμμίζεται
στην περιφερειακή και ευρύτερη πολιτική της με τα ρωσικά συμφέροντα.
Μία ένδειξη δυσπιστίας είναι
κρυμμένη στους όρους των τουρκικών S-400 και της ευρωπαϊκής αεράμυνας. Στην μία
συμφωνία, η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας επεξεργάζεται ένα πρόγραμμα για τη
συμπαραγωγή μιας μελλοντικής αρχιτεκτονικής μεγάλης εμβέλειας (με το
γαλλο-ιταλικό Eurosam). Στην άλλη έχουμε μια πώληση off-the-shelf σε έναν
πελάτη με τον οποίο οι Ρώσοι αρνούνται να μοιραστούν ακόμη και μικρά κομμάτια
τεχνολογίας πυραύλων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου