Μυστήρια της Ιστορίας; Ποιος Κατέστρεψε τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας;

Αλεξάνδρεια, μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του αρχαίου κόσμου, την ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου το 332 π.Χ.. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ., η Αίγυπτος πέρασε στην εξουσία ενός από τους διαδόχους του, του Πτολεμαίου.

Ήταν υπό της εξουσία του Πτολεμαίου όταν η νεοϊδρυθείσα Αλεξάνδρεια ήρθε να αντικαταστήσει την αρχαία πόλη Μέμφιδα ως πρωτεύουσα της Αιγύπτου. Αυτό σηματοδότησε την αρχή της ανόδου της Αλεξάνδρειας. Ωστόσο, καμιά δυναστεία δεν μπορούσε να επιβιώσει για πολύ χωρίς την υποστήριξη των θεμάτων τους και οι Πτολεμαίοι είχαν πλήρη επίγνωση αυτού του γεγονότος. Έτσι, οι πρώτοι βασιλιάδες Πτολεμαίοι προσπάθησαν να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους μέσα από μια ποικιλία τρόπων, συμπεριλαμβανομένου της ανάληψης του ρόλο του Φαραώ, ιδρύοντας την ελληνορωμαϊκή λατρεία του Σέραπη και προστατεύοντας την επιστήμης και την μάθηση (επί τη ευκαιρία, ένας καλός τρόπος για να επιδεικνύεται ο πλούτος κάποιου). Ήταν αυτή η χορηγία που οδήγησε στη δημιουργία της μεγάλης βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας από τον Πτολεμαίο. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ήταν μία από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές βιβλιοθήκες στον αρχαίο κόσμο. Οι μεγάλοι στοχαστές της εποχής, επιστήμονες, μαθηματικοί, ποιητές από όλους τους πολιτισμούς ήρθαν για να μελετήσουν και να ανταλλάξουν ιδέες. Μέχρι και 700.000 πάπυροι βρίσκονταν στα ράφια. Ωστόσο, σε μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του ακαδημαϊκού κόσμου, η Βιβλιοθήκη χάθηκε από την ιστορία και οι μελετητές δεν μπορούν ακόμη να συμφωνήσουν σχετικά με το πώς καταστράφηκε.

Καλλιτεχνική απεικόνιση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας

Ίσως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες καταγραφές της καταστροφής της, προέρχεται από τις καταγραφές των Ρωμαίων συγγραφέων. Σύμφωνα με διάφορους συγγραφείς, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας καταστράφηκε κατά λάθος από τον Ιούλιο Καίσαρα κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αλεξάνδρειας το 48 π.Χ.. Ο Πλούταρχος, για παράδειγμα, παρέχει αυτή τη καταγραφή:

Όταν ο εχθρός προσπάθησε να αποκόψει το στόλο του (του Ιουλίου Καίσαρα), αναγκάστηκε να αποκρούσει τον κίνδυνο από τη χρήση φωτιάς και την εξάπλωση αυτής από τα ναυπηγεία και κατέστρεψε τη μεγάλη βιβλιοθήκη.   
(Πλούταρχος, Η ζωή του Ιουλίου Καίσαρα, 49.6)  Αυτός η καταγραφή είναι αμφίβολη, ωστόσο, καθώς το Μουσείον (ή Musaeum), στην Αλεξάνδρεια, το οποία ήταν ακριβώς δίπλα στη βιβλιοθήκη ήταν σώο, όπως αναφέρεται από το γεωγράφο Στράβωνα περίπου 30 χρόνια μετά την πολιορκία του Καίσαρα από την Αλεξάνδρεια. Παρ 'όλα αυτά, ο Στράβων δεν αναφέρει την ίδια τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, υποστηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο τον ισχυρισμό ότι ο Καίσαρας ήταν υπεύθυνος για το κάψιμο της. Ωστόσο, καθώς η βιβλιοθήκη συνδεόταν με το Μουσείον και ο Στράβων αναφέρει το τελευταίο, είναι πιθανό ότι η βιβλιοθήκη εξακολουθούσε να υφίσταται κατά την εποχή του Στράβωνα. Η παράλειψη της βιβλιοθήκης μπορεί ίσως να αποδοθεί είτε στην πιθανότητα ότι ο Στράβων δεν έκρινε απαραίτητο να αναφέρει τη βιβλιοθήκη, καθώς είχε ήδη αναφέρει το Μουσείον, ή ότι η βιβλιοθήκη δεν ήταν πλέον το κέντρο σπουδών που ήταν κάποτε (η ιδέα των «περικοπών του προϋπολογισμού», φαίνεται όλο και πιο πιθανή). Επιπλέον, έχει προταθεί ότι δεν ήταν η βιβλιοθήκη, αλλά οι αποθήκες της κοντά στο λιμάνι, όπου ήταν αποθηκευμένα τα χειρόγραφα, που καταστράφηκαν από την πυρκαγιά του Καίσαρα.  

Ο δεύτερος πιθανός ένοχος είναι οι χριστιανοί του 4ου μ.Χ. αιώνα. Το 391 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος εξέδωσε διάταγμα, που έθετε εκτός νόμου επίσημα τις παγανιστικές πρακτικές. Έτσι, το Σεραπείον ή Ναός του Σέραπη στην Αλεξάνδρεια καταστράφηκε. Ωστόσο, αυτή δεν ήταν η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ή βιβλιοθήκη οποιουδήποτε είδους. Επιπλέον, δεν υπάρχουν αρχαίες πηγές που αναφέρουν την καταστροφή κάθε βιβλιοθήκης εκείνο το καιρό. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι χριστιανοί του 4ου αιώνα κατέστρεψαν την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Ο τελευταίος πιθανός δράστης αυτού του εγκλήματος είναι ο μουσουλμάνος Χαλίφης, Ομάρ. Σύμφωνα με αυτή την ιστορία, ένας ορισμένος "Ιωάννης Γραμματικός" (490-570) ρωτά τον Amr, τον νικηφόρο μουσουλμάνο Στρατηγό, για τα "βιβλία στη βασιλική βιβλιοθήκη". Ο Amr γράφει στον Omar για οδηγίες και ο Omar απαντά: "Αν αυτά τα βιβλία συμφωνούν με το Κοράνι, δεν τα έχουμε ανάγκη και αν είναι αντίθετα με το Κοράνι, κατάστρεψε τα". Υπάρχουν τουλάχιστον δύο προβλήματα με αυτή την ιστορία. Πρώτον, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη, μόνο τα βιβλία. Δεύτερον, αυτό γράφτηκε από ένα Σύριο χριστιανό συγγραφέα και μπορεί να έχει εφευρεθεί για να αμαυρώσει την εικόνα του Omar.

Δυστυχώς, η αρχαιολογία δεν ήταν σε θέση να συμβάλει σημαντικά σε αυτό το μυστήριο. Για αρχή, παπύροι σπάνια έχουν βρεθεί στην Αλεξάνδρεια, πιθανόν εξαιτίας της κλιματολογικής κατάστασης, η οποία είναι δυσμενής για τη διατήρηση της οργανικής ύλης. Δεύτερον, τα ερείπια καθαυτούτης Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας δεν έχουν ανακαλυφθεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Αλεξάνδρεια συνεχίζει να κατοικείται από ανθρώπους και σήμερα και μόνο σωστικές ανασκαφές επιτρέπεται να πραγματοποιούνται από τους αρχαιολόγους.

Ενώ μπορεί να είναι βολικό να φταίει ένας άνθρωπος ή μια ομάδα ανθρώπων για την καταστροφή αυτού που πολλοί θεωρούν ότι είναι η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του αρχαίου κόσμου, μπορεί να είναι υπεραπλούστευση του θέματος. Η βιβλιοθήκη δεν μπορεί να κάηκε εξ ολοκλήρου, αλλά θα μπορούσε να εγκαταλείφθηκε σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Εάν η βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε για την προβολή των Πτολεμαίων πλούτου, τότε παρακμή της θα μπορούσε επίσης να έχουν συνδεθεί με μια οικονομική ύφεση. Καθώς η Αίγυπτος των Πτολεμαίων μειώθηκε σταδιακά με την πάροδο των αιώνων, αυτό μπορεί να είχε επίσης επιπτώσεις στη κατάσταση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Εάν η Βιβλιοθήκη κατάφερε να επιβιώσει τους πρώτους αιώνες μ.Χ., οι χρυσές ημέρες της θα παρελθόν, καθώς η Ρώμη έγινε το νέο κέντρο του κόσμου. Και με την επικράτηση του χριστιανισμού τα χειρόγραφα της μπορεί να μεταφέρθηκαν ακόμα και στο Βατικανό.

Αόρατα Γεγονότα

Αναφορές:

1. Empereur, J.-Y., 2008. The Destruction of the Library of Alexandria: An Archaeological Viewpoint. In: M. El-Abbadi & O. M. Fathallah, eds. What Happened to the Ancient Library of Alexandria?. Leiden; Boston: Brill, pp. 75-88.
2. Haughton, B., 2011. What Happened to the Great Library at Alexandria. http://www.ancient.eu.com/article/207/
3. Newitz, A., 2013. The Great Library at Alexandria was Destroyed by Budget Cuts, Not Fire. http://io9.com/the-great-library-at-alexandria-was-destroyed-by-budget-1442659066
4. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Ιούλιος Καίσαρας
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Destruction_of_the_Library_of_Alexandria    http://aorata-gegonota.blogspot.gr/2014/10/blog-post_42.html