Μια αρχαιολογική ανασκαφή στο σημερινό Topraktepe, την αρχαία Ειρηνούπολη της Κιλικίας, οδήγησε σε μια ανακάλυψη μοναδικής επιστημονικής σημασίας. Βρέθηκαν πέντε καρβουνοποιημένα καρβέλια ψωμιού, χρονολογούμενα μεταξύ του 7ου και 8ου αιώνα μ.Χ., μορφολογικά ακέραια, για πρώτη φορά στο αρχαιολογικό πλαίσιο της Ανατολίας.
Η ανακάλυψη γίνεται ακόμη σημαντικότερη από τη λεπτομέρεια σε ένα από τα ψωμιά, με την απεικονιστική αναπαράσταση του Ιησού Χριστού και μια ελληνική επιγραφή – που οι εμπειρογνώμονες χαρακτηρίζουν εξαιρετικό.
Η εργασία πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση της διεύθυνσης του μουσείου Καραμάν.
Το φαινόμενο της ενανθράκωσης, προκαλείται από την έκθεση σε φωτιά υπό συγκεκριμένες συνθήκες θερμοκρασίας και απουσία οξυγόνου – το οποίο έδρασε ως φυσικό συντηρητικό, χάρη στο οποίο τα κομμάτια διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα με λεπτομέρειες που τα κάνουν τα χαρακτηρίζονται ως τα πιο καλά καταγεγραμμένα τεχνουργήματα του είδους τους σε όλη την Ανατολία.
Η επιγραφή και η ασυνήθιστη εικονογραφία: Ο Ιησούς Αγρότης.
Η επιγραφική ανάλυση στο ψωμί με τη μορφή, αποκρυπτογράφησε και το συνοδευτικό κείμενό της στα ελληνικά, αποκαλύπτοντας μια φράση η οποία αποδίδεται ως “Στον Ευλογημένο Ιησού”, με ευγνωμοσύνη.
Η σαφής επίκληση ευχαριστίας προς τη μορφή του Ιησού Χριστού, είναι μια άμεση και αναμφισβήτητη απόδειξη της τελετουργικής και ευχαριστιακής φύσης του αντικειμένου.
Η επιγραφή χαράχτηκε ή αποτυπώθηκε με σφραγίδα στη ζύμη πριν από το ψήσιμο – και τη μεταγενέστερη ενανθράκωσή του, και συνδέει την τροφή με την έκφραση της πίστης και της αφοσίωσης, προσφέροντας απτά στοιχεία για τις πεποιθήσεις των χριστιανικών κοινοτήτων που κατοικούσαν στην περιοχή στη διάρκεια της Μέσης Βυζαντινής περιόδου.
Ωστόσο, το στοιχείο που κάνει την ανακάλυψη να ξεχωρίζει, είναι η αναπαράσταση του Ιησού σ’ αυτή. Πέρα από τις καθιερωμένες απεικονίσεις του Παντοκράτορα Ιησού που βρίσκουμε σε θόλους και αγιογραφίες, η μορφή του Topraktepe αναπαριστά μια ριζικά διαφορετική εικονογραφία.
Οι ερευνητές ταυτοποίησαν την αναπαράσταση ως μια εκδοχή που είναι γνωστή ως ο Ιησούς Αγρότης.
Η συγκεκριμένη εικονογραφία, για την οποία οι αναφορές στον Βυζαντινό κόσμο είναι ελάχιστες, μεταθέτει το επίκεντρο από την ουράνια διάσταση του Ιησού – Κριτή, σε μια επίγεια ενσάρκωση που συνδέεται με τους κύκλους της ζωής, της γονιμότητας και του ανθρώπινου μόχθου.
Η εικόνα υποδηλώνει μια θεολογία ενσαρκωμένη στην κοινωνικό – οικονομική πραγματικότητα της κοινότητας, όπου η μορφή του Σωτήρα έχει αφομοιωθεί από εκείνη του αγρότη που σπέρνει και δίνει ζωή μέσα από τους καρπούς της γης.
Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές αναλύσεις, η εικονογραφία δεν ήταν μόνο διακοσμητική, αλλά κουβαλούσε βαθύ συμβολικό νόημα, με έμφαση στις έννοιες της θείας ευλογίας της αγροτικής εργασίας, της ελπίδας στη σοδειά – μεταφορά για τη λύτρωση και της ιερής αξίας του μόχθου και της καθημερινής διατροφής.
Ενσαρκώνει την έκφραση της ευλάβειας των ανθρώπων, στην απεικόνιση του Ιησού που μοχθεί για για την επιβίωσή του.
Το πλαίσιο της ανακάλυψης, ολοκληρώνεται με την ανάλυση των άλλων καμένων ψωμιών που ανακαλύφθηκαν στο ίδιο αρχαιολογικό στρώμα. Στα άλλα τέσσερα δείγματα, οι αρχαιολόγοι ταυτοποίησαν εντυπωμένες αναπαραστάσεις μοτίβων μαλτέζικων σταυρών.
Ο συγκριμένος σταυρός με ίδιο πλάτος και μήκος του κάθετου και οριζόντιου άξονα, ήταν ένα επαναλαμβανόμενο σύμβολο της χριστιανικής τέχνης και του υλικού πολιτισμού, ειδικά στην μεσαιωνική περίοδο.
Η παρουσία του, εντυπωμένη πάνω στο ψωμί επαληθεύει τη θρησκευτική φύση όλων των ευρημάτων – πιθανόν για τη θεία λειτουργία.
Ο συνδυασμός της επιγραφής ευγνωμοσύνης, της ασυνήθιστης εικονογραφίας του Ιησού Αγρότη και των συμβόλων με τους μαλτέζικους σταυρούς στα ψωμιά, οδηγεί τις ερευνητικές ομάδες σε μια ασφαλή υπόθεση εργασίας: Κατά πάσα περίπτωση, είναι δείγματα από ψωμί της θείας ευχαριστίας, το οποίο χρησιμοποιούταν στην τελετή της Θείας Κοινωνίας.
Τα ευρήματα ενσαρκώνουν μια ιερή πρακτική η οποία μέχρι πρότινος ήταν γνωστό ότι τηρούταν, μέσα από κειμενικές και καλλιτεχνικές παραπομπές, με ελάχιστα ωστόσο, απτά στοιχεία και ακόμη λιγότερα διατηρημένα σε τόσο εξαιρετικά λεπτομερή κατάσταση.
Η ανακάλυψη στο Topraktepe, υπερβαίνει τα προσωπικά τεχνουργήματα, αγγίζοντας την ιστορική κατανόηση της περιοχής Ermenek στη διάρκεια της Ύστερης Αρχαιότητας και την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο.
Η παρουσία ενός κέντρου παραγωγής τελετουργικών αντικειμένων με τόσο συγκεκριμένη εικονογραφία, υποδηλώνει την ύπαρξη μιας δραστήριας χριστιανικής κοινότητας, εξοπλισμένης με πόρους και με διαμορφωμένη διακριτή θεολογική ταυτότητα, την οποία εξέφραζε με αυτές τις αναπαραστάσεις – αποκλίνουσες από τους αυτοκρατορικούς κανόνες, μέσα στην Ειρηνούπολη.
Τα καρβέλια θα υποβληθούν σε αρχαιοβοτανικές μελέτες για τον καθορισμό της ακριβούς σύνθεσης των σπόρων που χρησιμοποιήθηκαν στην ετοιμασία τους, καθώς και σε μικροσκοπικές και τομογραφικές τεχνικές για την κατανόηση της διεργασίας κατασκευής και ενανθράκωσης.
Κάθε ένα από τα παραπάνω δεδομένα θα οδηγήσει στην ακριβέστερη ανασύνθεση των τελετουργικών, της καθημερινότητας, της γεωργίας και των πεποιθήσεων μιας κοινότητας που, περισσότερα από χίλια τριακόσια χρόνια στο παρελθόν, μετέτρεψε την πίστη της σε ψωμί – το οποίο από μια ειρωνεία της αρχαιολογίας, έφτασε μέχρι σήμερα σε μας για ν’ αφηγηθεί την ιστορία του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου