* Του Θωμά Γούμενου, Διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 39ο Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
Τουλάχιστον από τις εκλογές του 2015 και μετά, η ισπανική πολιτική χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα ρευστότητας. Μια έκφανση αυτής της συνθήκης αφορά μια σειρά από κινήσεις πολιτικού βολονταρισμού και υψηλής διακινδύνευσης, οι οποίες απέτυχαν. Τέτοιες ήταν η μονομερής ανακήρυξη ανεξαρτησίας από τις περιφερειακές αρχές της Καταλονίας το 2017· οι επαναλαμβανόμενες προσπάθειες των Σοσιαλιστών του Πέδρο Σάντσεθ να σχηματίσουν μόνοι τους κυβέρνηση, μέχρι να αποδεχτούν ενάμιση χρόνο μετά ότι η συμφωνία με τους Unidas Podemos ήταν αναγκαία· η κατακρήμνιση των «Πολιτών» (Ciudadanos), μετά την εγκατάλειψη του «μεταρρυθμιστικού» τους προφίλ και της απόπειράς τους να ηγεμονεύσουν στο χώρο δεξιά του Κέντρου· η πρόσφατη παραίτηση του Πάμπλο Ιγκλέσιας από την Αντιπροεδρία της κυβέρνησης χάριν της περιφέρειας της Μαδρίτης, προσωπικό εγχείρημα εξ αρχής δυσερμήνευτο που κατέληξε σε πλήρη αποτυχία.
Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης Σοσιαλιστών – Unidas Podemos, με εμφανή την προσωπική σφραγίδα του Σάντσεθ, να απονείμουν χάρη στους εννιά φυλακισμένους Καταλανούς ηγέτες είναι υποψήφια να ενταχθεί στην προαναφερθείσα χορεία των αποτυχημένων πολιτικών στοιχημάτων. Όμως, παρότι αποτελεί κίνηση η οποία με όρους μιας στενά «συνταγματικής» προσέγγισης μπορεί να θεωρηθεί ακατάλληλη και με όρους κομματικής ωφέλειας παράτολμη, στην πραγματικότητα συνιστά ένα μετριοπαθές και ορθό βήμα προς την κατεύθυνση της διευθέτησης της σύγκρουσης με το κίνημα της καταλανικής αυτοδιάθεσης, αλλά και ένα θεμιτό εγχείρημα ενίσχυσης της διαιρετικής τομής μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων.
Το πλαίσιο και ο χαρακτήρας της απόφασης
Οι εννιά Καταλανοί ηγέτες είχαν φυλακιστεί, κυρίως με κατηγορίες για στάση και εξέγερση, για τον ρόλο τους στη διενέργεια του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία το 2017. Η φυλάκιση των εννιά (άλλοι τρεις, μεταξύ των οποίων ο πρώην πρόεδρος της Καταλονίας Κ. Πουτζδεμόν, διέφυγαν της σύλληψης και παραμένουν εκτός χώρας) συνδέθηκε με την κλιμάκωση της έντασης γύρω από το Καταλανικό σε επίπεδα πρωτόγνωρα, τουλάχιστον για την περίοδο μετά την πτώση του καθεστώτος Φράνκο. Αρκετές οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης μόλις λίγες ημέρες πριν, είχαν ζητήσει ή προτρέψει την αποφυλάκισή τους. Από την άλλη, οι δικαστικές αρχές τις χώρας, σταθεροί υπέρμαχοι μιας άτεγκτης στάσης απέναντι σε αυτονομιστικές επιδιώξεις, γνωμοδότησαν ενάντια στην προοπτική αυτή. Η απονομή χάριτος έχει ανασταλτικό χαρακτήρα, ενώ παραμένουν σε ισχύ οι ποινές που έχουν επιβληθεί στους εννιά για την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων τους. Και μόνο η αποφυλάκισή τους, όμως, προκάλεσε την έντονη αντίδραση των κομμάτων της Κεντροδεξιάς και Δεξιάς, η οποία εκφράστηκε και με μαζική συγκέντρωση στη Μαδρίτη. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με δημοσκόπηση το 60% της κοινής γνώμης είναι ενάντια στην απονομή χάριτος, θέση με σημαντική απήχηση και μεταξύ των υποστηρικτών του -δημοσκοπικά δοκιμαζόμενου εσχάτως- Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Η απόφαση της κυβέρνησης, λοιπόν, λήφθηκε σε ένα θεσμικά και πολιτικά αντίξοο περιβάλλον. Η νομική αντιμετώπιση των καταλανικών αιτημάτων για αυξημένη αυτονομία ή ανεξαρτησία έχει αποδειχθεί όχι μόνο στείρα, αλλά και παράγοντας αποσταθεροποίησης: η ίδια η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου το 2010, με την οποία κρίθηκαν αντισυνταγματικές μια σειρά προβλέψεων του νέου Καταστατικού Χάρτη της Αυτονομίας της Καταλονίας, ήταν άλλωστε το γεγονός που πυροδότησε την κλιμάκωση της διένεξης. Από την άλλη, η απονομή χάριτος αποτελεί μια απόφαση συμβατή με την εμπειρία και την επιστημονική μελέτη ενδοκρατικών συγκρούσεων που υποδεικνύουν την ανάγκη πρακτικών ευέλικτης εφαρμογής των (εκάστοτε) κανόνων, την αποφυγή της δικαστικοποίησης από την πλευρά της κυβέρνησης και την υιοθέτηση ακόμα και μέτρων αμνηστίας, και τη διεξαγωγή διαλόγου υπό όρους -τουλάχιστον πολιτικής- ισοτιμίας.
Η απόφαση της ισπανικής κυβέρνησης συνιστά, λοιπόν:
- πρώτον, ένα απτό βήμα αποκατάστασης της εμπιστοσύνης μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και της πλειοψηφίας των Καταλανών·
- δεύτερον, τον τερματισμό της ακινησίας και του αδιεξόδου των τελευταίων ετών·
- τρίτον, μια ευκαιρία για επιστροφή της πολιτικής, που εν προκειμένω σημαίνει πρωτίστως τη διεξαγωγή ουσιαστικού διαλόγου·
- τέταρτον, την ανάδειξη μιας πολιτικά προοδευτικής προσέγγισης στην επίλυση του Καταλανικού, κάτι που σε συνδυασμό με κυβερνητικές πρωτοβουλίες σε άλλα θέματα -την πιλοτική εφαρμογή του 35ωρου, τον πρόσφατο νόμο για την ευθανασία κ.ά.- τονίζει την αντίστιξη μεταξύ του προοδευτικού και του συντηρητικού πόλου στην ισπανική πολιτική.
Συσχετισμοί και διεργασίες εντός της καταλανικής πλευράς
Οι επόμενες επιλογές της καταλανικής πλευράς έχουν αντίστοιχη βαρύτητα. Η απονομή χάριτος ήρθε, προφανώς όχι τυχαία, λίγες εβδομάδες μετά το σχηματισμό της τοπικής κυβέρνησης στην Καταλονίας. Τρεις και πλέον μήνες μετά τη διεξαγωγή των τοπικών εκλογών και κυριολεκτικά την ύστατη ώρα πριν την προκήρυξη νέων, συμφώνησαν σε κυβέρνηση συνεργασίας τα τρία καταλανικά κόμματα που τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας: το ιστορικό, κεντροαριστερό κόμμα της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς (ERC), το οποίο τοποθέτησε τον Π. Αραγονές στη θέση του Προέδρου της αυτόνομης κυβέρνησης, το JxCat, μετεξέλιξη κεντροδεξιών κομμάτων που επιχειρεί να παρουσιαστεί ως «πολυσυλλεκτικό» (catch-all) κόμμα του καταλανικού εθνικισμού, και η, μικρότερη, ριζοσπαστική αριστερή συμμαχία CUP-G.
Τόσο ο Αραγονές, όσο και ο αποφυλακισθείς ηγέτης του ERC Ο. Ζουνκέρας, παρότι επιβεβαίωσαν τον στόχο της ανεξαρτησίας και ζήτησαν πλήρη αμνηστία για τους διωχθέντες, αναγνώρισαν την απονομή χάριτος ως θετικό βήμα και ζήτησαν την εντατικοποίηση των διαπραγματεύσεων μεταξύ κεντρικής και περιφερειακής κυβέρνησης. Οι δηλώσεις τους αντανακλούν την μετατόπιση του ERC κατά το τελευταίο διάστημα, με στοιχεία ακόμα και κάποιας κριτικής για τις επιλογές της καταλανικής πλευράς το 2017 και αναγνώρισης της έλλειψης ενός συμπαγούς ηγεμονικού ρεύματος υπέρ της ανεξαρτησίας εντός της καταλανικής κοινωνίας, προς τον επαναπροσδιορισμό του στόχου από «εδώ και τώρα ανεξαρτησία» στη διενέργεια ενός δημοψηφίσματος συμπεφωνημένου με την ισπανική κυβέρνηση. Παρότι η διαλλακτικότητα της παρούσας κυβέρνησης δεν φαίνεται προς ώρας να φτάνει ως εκεί και περιορίζεται στην παροχή πρόσθετων εξουσιών στην Καταλονία, η πρόταση αυτή αποτελεί διέξοδο που έχει εφαρμοστεί σε αντίστοιχες περιπτώσεις αποσχιστικών κινημάτων σε «δυτικές» χώρες -παλαιότερα στο Κεμπέκ, πιο πρόσφατα στη Σκωτία- και άρα διαθέτει, σύμφωνα με την εμπειρία πιθανότητες επιτυχίας.
Οι πιθανότητες επίτευξης προόδου στο διάλογο κεντρικής κυβέρνησης και καταλανικής πλευράς θα καταστούν πιο σαφείς το επόμενο διάστημα. Σήμερα (29/6) συναντώνται οι Π. Σάντσεθ και Π. Αραγονές, κάτι που θεωρείται και ως συμβολική επανεκκίνηση του διαλόγου. Σε κάθε περίπτωση, είναι καταρχήν θετικό ότι η σύμπτωση ύπαρξης μιας εθνικής κυβέρνησης που αποδέχεται τον πολυεθνικό χαρακτήρα του ισπανικού κράτους και υιοθετεί μια διαλλακτικότερη στάση, από τη μία, και μιας καταλανικής κυβέρνησης με προεξάρχουσα δύναμη το πιο ρεαλιστικό ERC, αλλά συμμετοχή και των άλλων εθνικιστικών κομμάτων, από την άλλη, φαίνεται να αναγνωρίζεται από τους κύριους δρώντες ως μια πολιτική ευκαιρία που πρέπει να δραχθεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου