Φήμες πραξικοπήματος πυροδότησε η
έκθεση του αμερικανικού think tank RAND σχετικά με την εξωτερική
πολιτική της Τουρκίας, που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η εθνικιστική
πορεία της Τουρκίας – συνέπειες για τη στρατηγική συνεργασίας ΗΠΑ -
Τουρκίας και τον αμερικανικό στρατό», αφού, μεταξύ άλλων, αναφέρεται στο
σενάριο μιας νέας απόπειρας ανατροπής της συνταγματικής τάξης,
παρόμοιας με εκείνην του 2016.
Η έκθεση επισημαίνει ότι η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να
αποπέμψει εκατοντάδες αξιωματικούς του στρατού μετά το αποτυχημένο
πραξικόπημα του 2016 προκάλεσε δυσαρέσκεια στις τουρκικές ένοπλες
δυνάμεις. «Ο Ερντογάν μοιάζει να λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη μια τέτοια
απειλή», αναφέρεται. Ο Τούρκος πρόεδρος έσπευσε να εργαλειοποιήσει το
κείμενο και τα υποθετικά σενάρια που παραθέτει το RAND, εξαπολύοντας νέο
κύμα διώξεων: μόλις προχθές Τούρκοι εισαγγελείς διέταξαν τη σύλληψη
σχεδόν 700 ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων στρατιωτικών και εργαζομένων
στο υπ. Δικαιοσύνης. Επιπλέον, ενώ την Τρίτη αφέθηκαν ελεύθεροι ο
ακτιβιστής επιχειρηματίας Οσμάν Καβαλά και άλλα οκτώ πρόσωπα που
κατηγορούνταν ότι «αποπειράθηκαν να ανατρέψουν την κυβέρνηση», επειδή
είχαν υποστηρίξει τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις του 2013 που έγιναν
γνωστές ως το κίνημα του Γκεζί, λίγες ώρες αργότερα ο Καβαλά συνελήφθη
εκ νέου με την κατηγορία ότι συμμετείχε στο πραξικόπημα του 2016. Χωρίς
να τον κατονομάσει, ο Ερντογάν συνέκρινε χθες τον Καβαλά με τον
ουγγρικής καταγωγής Αμερικανό δισεκατομμυριούχο Τζ. Σόρος, ο οποίος
είναι το «μαύρο πρόβατο» αυταρχικών ηγετών σε όλο τον κόσμο.
Αν και διάχυτη ήταν η αίσθηση ότι τα σενάρια περί νέας απόπειρας ανατροπής του πολιτεύματος είναι φήμες, πολλοί αξιωματούχοι στην Αγκυρα πραγματοποίησαν τις τελευταίες ημέρες σειρά κεκλεισμένων των θυρών συναντήσεων για να προετοιμαστούν για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Τις ανησυχίες υποδαύλισαν Τούρκοι αρθρογράφοι, όπως ο Χασάν Μπασρί Γιαλτσίν της «Σαμπάχ», ο οποίος κάλεσε τους πάντες να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την έκθεση, αφού το RAND συνεργάζεται στενά με το αμερικανικό υπ. Αμυνας. Ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται το κλίμα για να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με την αξιωματική αντιπολίτευση, αφού η πόλωση συσπειρώνει την εκλογική του βάση. Χθες είπε πως το μεγαλύτερο κόμμα της τουρκικής αντιπολίτευσης θα πρέπει να ερευνηθεί για πιθανούς δεσμούς με τον ιερωμένο Γκιουλέν, ο οποίος έχει την έδρα του στις ΗΠΑ και κατηγορείται ότι ενορχήστρωσε την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, επικεφαλής του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), είχε δηλώσει την περασμένη εβδομάδα πως ο Ερντογάν είναι η «πολιτική πτέρυγα» του δικτύου Γκιουλέν, κατηγορώντας τον ότι επέτρεψε σε χιλιάδες γκιουλενιστές να εισχωρήσουν στις τάξεις του κράτους. Τα σχόλιά του προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του Ερντογάν, που με τη σειρά του κατηγόρησε τον Κιλιτσντάρογλου ότι εμπλέκεται στο δίκτυο του Γκιουλέν, το οποίο η Αγκυρα αποκαλεί FETO. «Τον είχα συναντήσει (τον Γκιουλέν) στο παρελθόν, δεν υπάρχει λόγος να το κρύβω», δήλωσε ο Ερντογάν. «Δέχομαι ότι πασχίσαμε πολύ για να εξηγήσουμε την απειλή που προέρχεται από αυτή τη δομή, ακόμη και στους δικούς μας κύκλους. Ομως είμαστε οι μόνοι που πολεμήσαμε πραγματικά και ακατάπαυστα το FETO», δήλωσε.
Τα τέσσερα σενάρια για το μέλλον της γείτονος
Η έκθεση του ινστιτούτου RAND περιγράφει τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για τον μελλοντικό γεωστρατηγικό προσανατολισμό της Τουρκίας, χωρίς να προβαίνει σε εκτιμήσεις ως προς το ποιο είναι το πιθανότερο.
1. Δύσκολος σύμμαχος. Η Τουρκία παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ, έστω και ως δύσκολος εταίρος, και εξακολουθεί να δεσμεύεται από την πολιτική της συλλογικής ασφάλειας της συμμαχίας. Οι σχέσεις της με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ είναι σχέση συναλλαγής και οι διαφορές ρυθμίζονται χωρίς μεγάλα προβλήματα.
2. Δημοκρατία που ανακάμπτει. Ο Ερντογάν χάνει τις εκλογές του 2023 από κάποιον πολιτικό ή συμμαχία πολιτικών δυνάμεων που κατορθώνουν να αναστρέψουν τις συνταγματικές αλλαγές του δημοψηφίσματος του 2017. Επίσης, επαναφέρουν την εξωτερική πολιτική σε φιλοδυτικό προσανατολισμό, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της αμερικανοτουρκικής και ευρωτουρκικής αμυντικής συνεργασίας. Επίσης, βελτιώνονται οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ και τις αραβικές χώρες και σημειώνονται πρόοδοι στο Κουρδικό και στο Κυπριακό.
3. Στρατηγικός ισορροπιστής. Η Τουρκία προχωρεί πιο ανοικτά σε ασκήσεις ισορροπίας ανάμεσα στους εταίρους της του ΝΑΤΟ και τους νέους συμμάχους της στην Ευρασία, ειδικά τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα. Κάποιες φορές υποστηρίζει τις θέσεις της Δύσης και άλλες σχηματίζει μεταβαλλόμενες συμμαχίες, όπως περιέγραψε ο Ερντογάν στο προεκλογικό πρόγραμμα του 2018. Η επιλογή αυτή υποκρύπτει κάποιους κινδύνους για την Τουρκία, ενώ περιπλέκει την πολιτική ανάσχεσης και αποτροπής που ακολουθούν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη απέναντι στη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα. Αυτό το σενάριο είναι πιο πιθανό αν δεν επιλυθούν οι εκκρεμείς διαφορές με τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
4. Ευρασιατική δύναμη. Η αμοιβαία καχυποψία και οι διαφορές πολιτικής με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ξεπερνούν τα όρια, η Τουρκία αποχωρεί επισήμως από το ΝΑΤΟ και ενισχύει τη συνεργασία της με χώρες της Ευρασίας και της Μέσης Ανατολής. Οι σχέσεις γίνονται πιο ανταγωνιστικές και υπάρχει κίνδυνος στρατιωτικών επεισοδίων.
Παραμένει η οξεία κρίση στις σχέσεις με το Ισραήλ
Επειτα από δεκαετίες στενής και πολυεπίπεδης συνεργασίας, οι σχέσεις ανάμεσα στην Τουρκία και στο Ισραήλ πέρασαν οξεία κρίση την περίοδο 2010-2016, από την οποία δεν έχουν ανακάμψει. Οι δύο χώρες παραμένουν διχασμένες σε κεντρικά ζητήματα όπως το Παλαιστινιακό, η ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν και η Συρία, ενώ ανάμεσα στον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου επικρατεί κλίμα έντονης δυσπιστίας.
Το βασικό κίνητρο για τη μερική επαναπροσέγγιση, το 2016, ήταν η πιθανότητα ενεργειακής συνεργασίας, μέσω της εξαγωγής στην Τουρκία φυσικού αερίου από το ισραηλινό κοίτασμα Λεβιάθαν. Ομως, η κατάρρευση των συνομιλιών για το Κυπριακό το 2017 επέτεινε τα πολιτικά εμπόδια για την κατασκευή αγωγού διασύνδεσης Τουρκίας - Ισραήλ, ενώ το Ισραήλ προσανατολίζεται στην ενεργειακή συνεργασία με την Κύπρο και την Ελλάδα μέσω του αγωγού EastMed.
Οι δεσμοί στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας αποτελούσαν ιστορικά τον βασικό κορμό των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ, αλλά η συνεργασία στους δύο αυτούς τομείς είναι τώρα περιορισμένη εξαιτίας της διάστασης συμφερόντων των δύο χωρών στο Παλαιστινιακό, για τη Συρία, το Ιράν και την Ανατ. Μεσόγειο. Οι δεσμοί του Ερντογάν με τη Χαμάς προβληματίζουν το Ισραήλ, ενώ δεδομένων των εντάσεων που επικρατούν στις διμερείς σχέσεις, οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις δεν αναμένεται να αρχίσουν ξανά σύντομα. Αυτό δεν αποτελεί μεγάλη απώλεια για τις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ, εφόσον διενεργούν κοινές στρατιωτικές και αεροναυτικές ασκήσεις με την Κύπρο και την Ελλάδα. Επίσης, Ελλάδα και Κύπρος έχουν αντικαταστήσει την Τουρκία ως κοντινοί οικονομικοί τουριστικοί προορισμοί. Κάθε έξαρση του Παλαιστινιακού επιδεινώνει τις σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ, καθώς ο Ερντογάν έχει έντονη συναισθηματική εμπλοκή με το παλαιστινιακό ζήτημα, ενώ, αντιθέτως, μια συμφωνία Ισραήλ - Παλαιστινίων θα είχε τη δυνατότητα να «ξεμπλοκάρει» τις σχέσεις της Αγκυρας με το Ισραήλ.
Εκτός στρατεύματος το 46% των ανώτατων αξιωματικών
Η έκθεση της RAND έχει εκτενή αναφορά στην κατάσταση που επικρατεί στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (ΤΕΔ), ιδιαίτερα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Σύμφωνα με στοιχεία τα οποία επικαλούνται οι συγγραφείς της μελέτης, 46% των ανώτατων αξιωματικών σε αεροπορία, στρατό, ναυτικό έχουν είτε αποταχθεί είτε υποχρεωθεί σε παραίτηση. Πριν από το τέλος του 2017 απολύθηκαν από τις σχολές της αεροπορίας, του ναυτικού και του στρατού ξηράς 16.409 δόκιμοι. Επισημαίνεται ότι η κυβέρνηση στοχεύει στην πρόσληψη 43.000 νέων στελεχών, με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες αλλά και να διαλύσει την αντίληψη που υπάρχει στις ΤΕΔ σχετικά με τον ρόλο διαφύλαξης του κοσμικού χαρακτήρα που έχουν στην Τουρκία. Ενδεικτικό των επιπτώσεων που είχαν στην ιεραρχία οι εκκαθαρίσεις που έκανε ο Ερντογάν, στην προσπάθεια να διώξει τους γκιουλενιστές από τις ΤΕΔ, είναι το γεγονός ότι, για παράδειγμα, το τουρκικό ναυτικό έμεινε με έναν αρχηγό νεότερο σε αρχαιότητα σε σύγκριση με όλους τους υπόλοιπους επικεφαλής των κλάδων των ΤΕΔ. Και τούτο, παρά το γεγονός ότι σε συνολικούς αριθμούς το τουρκικό ναυτικό υπέστη τις αριθμητικά και ποσοτικά μικρότερες εκκαθαρίσεις.
Οι διώξεις είχαν μεγαλύτερες επιπτώσεις στην αεροπορία, κάτι που, όπως σημειώνεται, θα μπορούσε να «καθυστερήσει τις προσπάθειες του αμυντικού μετασχηματισμού της Τουρκίας». Πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος, υπήρχε αναλογία δύο πιλότων για καθένα από τα τουρκικά μαχητικά. Τον Σεπτέμβριο του 2017, μετά την εκδίωξη 280 πιλότων, η αναλογία έπεσε κάτω από τον ένα πιλότο ανά αεροσκάφος, ενώ, με βάση κάποιες τουρκικές ανοικτές πηγές που επικαλείται η RAND, η αναλογία βρίσκεται στο 1,2 ανά αεροσκάφος. Οι συγγραφείς επισημαίνουν μια, κατά την άποψή τους, αδυναμία των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, που είναι η έλλειψη συνεργασίας ανάμεσα στους στρατούς ξηράς ΗΠΑ και Τουρκίας. Υφίσταται, τέλος, ιδιαίτερη αναφορά στην πολύ στενή συνεργασία που έχουν αναπτύξει στην Ανατ. Μεσόγειο οι ναυτικές δυνάμεις Ρωσίας και Τουρκίας.
Κίνδυνος σύγκρουσης από τις διεκδικήσεις
Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας σε θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, που έχουν ενταθεί το τελευταίο διάστημα, γίνονται αντιληπτές ως σημεία «αντικρουόμενων συμφερόντων» με την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και το ΝΑΤΟ.
Μάλιστα, ως προς τη Βορειο-ατλαντική Συμμαχία, τονίζεται ότι οι «επιθετικές τουρκικές προκλήσεις στις ελληνικές και κυπριακές θαλάσσιες διεκδικήσεις δημιουργούν κίνδυνο σύγκρουσης».
Είναι ενδιαφέρον ότι για τους συγγραφείς της έκθεσης οι διαφορές ανάμεσα στην Τουρκία, στην Ελλάδα και στην Κύπρο δεν αντιμετωπίζονται ως προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν, αλλά ως ένα από τα πολλά προβλήματα που πρέπει να ξεπεραστούν προκειμένου να επιτραπεί η ευκολότερη προσέγγιση ανάμεσα στην Τουρκία από τη μια πλευρά και την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ από την άλλη.
Οι συγγραφείς της έκθεσης RAND επισημαίνουν ότι η τρέχουσα κατάσταση και η πολύ σαφής στάση που έχει η Αγκυρα απέναντι στην Ευρώπη λειτουργούν ως εμπόδιο για την πιθανή ανάπτυξη των σχέσεων ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Επ’ αυτού παραπέμπουν και στα προβλήματα που παρουσιάζονται κάθε φορά που γίνεται συζήτηση για ανανέωση της νατοϊκής δραστηριότητας στο Αιγαίο για την παρακολούθηση των προσφυγικών ροών (SNMG-2), τη διακοπή της οποίας ζητούν διαρκώς οι Τούρκοι από τις Βρυξέλλες.
Στη μελέτη της RAND υπάρχει και εκτενής αναφορά στην τακτική της Αγκυρας να χρησιμοποιεί τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ (1936) προκειμένου να περιορίσει την ανάπτυξη τρίτων ναυτικών δυνάμεων (προφανώς ακόμη και συμμαχικών) στη Μαύρη Θάλασσα.
Σε γενικές γραμμές, η παρουσία του τουρκικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα, ιδιαίτερα στο πλαίσιο εξισορρόπησης της ρωσικής παρουσίας, επισημαίνεται με πολύ επιτακτικούς όρους από τους συγγραφείς της έκθεσης.
kathimerini.gr
Αν και διάχυτη ήταν η αίσθηση ότι τα σενάρια περί νέας απόπειρας ανατροπής του πολιτεύματος είναι φήμες, πολλοί αξιωματούχοι στην Αγκυρα πραγματοποίησαν τις τελευταίες ημέρες σειρά κεκλεισμένων των θυρών συναντήσεων για να προετοιμαστούν για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Τις ανησυχίες υποδαύλισαν Τούρκοι αρθρογράφοι, όπως ο Χασάν Μπασρί Γιαλτσίν της «Σαμπάχ», ο οποίος κάλεσε τους πάντες να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την έκθεση, αφού το RAND συνεργάζεται στενά με το αμερικανικό υπ. Αμυνας. Ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται το κλίμα για να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με την αξιωματική αντιπολίτευση, αφού η πόλωση συσπειρώνει την εκλογική του βάση. Χθες είπε πως το μεγαλύτερο κόμμα της τουρκικής αντιπολίτευσης θα πρέπει να ερευνηθεί για πιθανούς δεσμούς με τον ιερωμένο Γκιουλέν, ο οποίος έχει την έδρα του στις ΗΠΑ και κατηγορείται ότι ενορχήστρωσε την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, επικεφαλής του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), είχε δηλώσει την περασμένη εβδομάδα πως ο Ερντογάν είναι η «πολιτική πτέρυγα» του δικτύου Γκιουλέν, κατηγορώντας τον ότι επέτρεψε σε χιλιάδες γκιουλενιστές να εισχωρήσουν στις τάξεις του κράτους. Τα σχόλιά του προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του Ερντογάν, που με τη σειρά του κατηγόρησε τον Κιλιτσντάρογλου ότι εμπλέκεται στο δίκτυο του Γκιουλέν, το οποίο η Αγκυρα αποκαλεί FETO. «Τον είχα συναντήσει (τον Γκιουλέν) στο παρελθόν, δεν υπάρχει λόγος να το κρύβω», δήλωσε ο Ερντογάν. «Δέχομαι ότι πασχίσαμε πολύ για να εξηγήσουμε την απειλή που προέρχεται από αυτή τη δομή, ακόμη και στους δικούς μας κύκλους. Ομως είμαστε οι μόνοι που πολεμήσαμε πραγματικά και ακατάπαυστα το FETO», δήλωσε.
Τα τέσσερα σενάρια για το μέλλον της γείτονος
Η έκθεση του ινστιτούτου RAND περιγράφει τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για τον μελλοντικό γεωστρατηγικό προσανατολισμό της Τουρκίας, χωρίς να προβαίνει σε εκτιμήσεις ως προς το ποιο είναι το πιθανότερο.
1. Δύσκολος σύμμαχος. Η Τουρκία παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ, έστω και ως δύσκολος εταίρος, και εξακολουθεί να δεσμεύεται από την πολιτική της συλλογικής ασφάλειας της συμμαχίας. Οι σχέσεις της με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ είναι σχέση συναλλαγής και οι διαφορές ρυθμίζονται χωρίς μεγάλα προβλήματα.
2. Δημοκρατία που ανακάμπτει. Ο Ερντογάν χάνει τις εκλογές του 2023 από κάποιον πολιτικό ή συμμαχία πολιτικών δυνάμεων που κατορθώνουν να αναστρέψουν τις συνταγματικές αλλαγές του δημοψηφίσματος του 2017. Επίσης, επαναφέρουν την εξωτερική πολιτική σε φιλοδυτικό προσανατολισμό, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της αμερικανοτουρκικής και ευρωτουρκικής αμυντικής συνεργασίας. Επίσης, βελτιώνονται οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ και τις αραβικές χώρες και σημειώνονται πρόοδοι στο Κουρδικό και στο Κυπριακό.
3. Στρατηγικός ισορροπιστής. Η Τουρκία προχωρεί πιο ανοικτά σε ασκήσεις ισορροπίας ανάμεσα στους εταίρους της του ΝΑΤΟ και τους νέους συμμάχους της στην Ευρασία, ειδικά τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα. Κάποιες φορές υποστηρίζει τις θέσεις της Δύσης και άλλες σχηματίζει μεταβαλλόμενες συμμαχίες, όπως περιέγραψε ο Ερντογάν στο προεκλογικό πρόγραμμα του 2018. Η επιλογή αυτή υποκρύπτει κάποιους κινδύνους για την Τουρκία, ενώ περιπλέκει την πολιτική ανάσχεσης και αποτροπής που ακολουθούν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη απέναντι στη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα. Αυτό το σενάριο είναι πιο πιθανό αν δεν επιλυθούν οι εκκρεμείς διαφορές με τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
4. Ευρασιατική δύναμη. Η αμοιβαία καχυποψία και οι διαφορές πολιτικής με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ξεπερνούν τα όρια, η Τουρκία αποχωρεί επισήμως από το ΝΑΤΟ και ενισχύει τη συνεργασία της με χώρες της Ευρασίας και της Μέσης Ανατολής. Οι σχέσεις γίνονται πιο ανταγωνιστικές και υπάρχει κίνδυνος στρατιωτικών επεισοδίων.
Παραμένει η οξεία κρίση στις σχέσεις με το Ισραήλ
Επειτα από δεκαετίες στενής και πολυεπίπεδης συνεργασίας, οι σχέσεις ανάμεσα στην Τουρκία και στο Ισραήλ πέρασαν οξεία κρίση την περίοδο 2010-2016, από την οποία δεν έχουν ανακάμψει. Οι δύο χώρες παραμένουν διχασμένες σε κεντρικά ζητήματα όπως το Παλαιστινιακό, η ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν και η Συρία, ενώ ανάμεσα στον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου επικρατεί κλίμα έντονης δυσπιστίας.
Το βασικό κίνητρο για τη μερική επαναπροσέγγιση, το 2016, ήταν η πιθανότητα ενεργειακής συνεργασίας, μέσω της εξαγωγής στην Τουρκία φυσικού αερίου από το ισραηλινό κοίτασμα Λεβιάθαν. Ομως, η κατάρρευση των συνομιλιών για το Κυπριακό το 2017 επέτεινε τα πολιτικά εμπόδια για την κατασκευή αγωγού διασύνδεσης Τουρκίας - Ισραήλ, ενώ το Ισραήλ προσανατολίζεται στην ενεργειακή συνεργασία με την Κύπρο και την Ελλάδα μέσω του αγωγού EastMed.
Οι δεσμοί στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας αποτελούσαν ιστορικά τον βασικό κορμό των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ, αλλά η συνεργασία στους δύο αυτούς τομείς είναι τώρα περιορισμένη εξαιτίας της διάστασης συμφερόντων των δύο χωρών στο Παλαιστινιακό, για τη Συρία, το Ιράν και την Ανατ. Μεσόγειο. Οι δεσμοί του Ερντογάν με τη Χαμάς προβληματίζουν το Ισραήλ, ενώ δεδομένων των εντάσεων που επικρατούν στις διμερείς σχέσεις, οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις δεν αναμένεται να αρχίσουν ξανά σύντομα. Αυτό δεν αποτελεί μεγάλη απώλεια για τις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ, εφόσον διενεργούν κοινές στρατιωτικές και αεροναυτικές ασκήσεις με την Κύπρο και την Ελλάδα. Επίσης, Ελλάδα και Κύπρος έχουν αντικαταστήσει την Τουρκία ως κοντινοί οικονομικοί τουριστικοί προορισμοί. Κάθε έξαρση του Παλαιστινιακού επιδεινώνει τις σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ, καθώς ο Ερντογάν έχει έντονη συναισθηματική εμπλοκή με το παλαιστινιακό ζήτημα, ενώ, αντιθέτως, μια συμφωνία Ισραήλ - Παλαιστινίων θα είχε τη δυνατότητα να «ξεμπλοκάρει» τις σχέσεις της Αγκυρας με το Ισραήλ.
Εκτός στρατεύματος το 46% των ανώτατων αξιωματικών
Η έκθεση της RAND έχει εκτενή αναφορά στην κατάσταση που επικρατεί στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (ΤΕΔ), ιδιαίτερα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Σύμφωνα με στοιχεία τα οποία επικαλούνται οι συγγραφείς της μελέτης, 46% των ανώτατων αξιωματικών σε αεροπορία, στρατό, ναυτικό έχουν είτε αποταχθεί είτε υποχρεωθεί σε παραίτηση. Πριν από το τέλος του 2017 απολύθηκαν από τις σχολές της αεροπορίας, του ναυτικού και του στρατού ξηράς 16.409 δόκιμοι. Επισημαίνεται ότι η κυβέρνηση στοχεύει στην πρόσληψη 43.000 νέων στελεχών, με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες αλλά και να διαλύσει την αντίληψη που υπάρχει στις ΤΕΔ σχετικά με τον ρόλο διαφύλαξης του κοσμικού χαρακτήρα που έχουν στην Τουρκία. Ενδεικτικό των επιπτώσεων που είχαν στην ιεραρχία οι εκκαθαρίσεις που έκανε ο Ερντογάν, στην προσπάθεια να διώξει τους γκιουλενιστές από τις ΤΕΔ, είναι το γεγονός ότι, για παράδειγμα, το τουρκικό ναυτικό έμεινε με έναν αρχηγό νεότερο σε αρχαιότητα σε σύγκριση με όλους τους υπόλοιπους επικεφαλής των κλάδων των ΤΕΔ. Και τούτο, παρά το γεγονός ότι σε συνολικούς αριθμούς το τουρκικό ναυτικό υπέστη τις αριθμητικά και ποσοτικά μικρότερες εκκαθαρίσεις.
Οι διώξεις είχαν μεγαλύτερες επιπτώσεις στην αεροπορία, κάτι που, όπως σημειώνεται, θα μπορούσε να «καθυστερήσει τις προσπάθειες του αμυντικού μετασχηματισμού της Τουρκίας». Πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος, υπήρχε αναλογία δύο πιλότων για καθένα από τα τουρκικά μαχητικά. Τον Σεπτέμβριο του 2017, μετά την εκδίωξη 280 πιλότων, η αναλογία έπεσε κάτω από τον ένα πιλότο ανά αεροσκάφος, ενώ, με βάση κάποιες τουρκικές ανοικτές πηγές που επικαλείται η RAND, η αναλογία βρίσκεται στο 1,2 ανά αεροσκάφος. Οι συγγραφείς επισημαίνουν μια, κατά την άποψή τους, αδυναμία των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, που είναι η έλλειψη συνεργασίας ανάμεσα στους στρατούς ξηράς ΗΠΑ και Τουρκίας. Υφίσταται, τέλος, ιδιαίτερη αναφορά στην πολύ στενή συνεργασία που έχουν αναπτύξει στην Ανατ. Μεσόγειο οι ναυτικές δυνάμεις Ρωσίας και Τουρκίας.
Κίνδυνος σύγκρουσης από τις διεκδικήσεις
Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας σε θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, που έχουν ενταθεί το τελευταίο διάστημα, γίνονται αντιληπτές ως σημεία «αντικρουόμενων συμφερόντων» με την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και το ΝΑΤΟ.
Μάλιστα, ως προς τη Βορειο-ατλαντική Συμμαχία, τονίζεται ότι οι «επιθετικές τουρκικές προκλήσεις στις ελληνικές και κυπριακές θαλάσσιες διεκδικήσεις δημιουργούν κίνδυνο σύγκρουσης».
Είναι ενδιαφέρον ότι για τους συγγραφείς της έκθεσης οι διαφορές ανάμεσα στην Τουρκία, στην Ελλάδα και στην Κύπρο δεν αντιμετωπίζονται ως προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν, αλλά ως ένα από τα πολλά προβλήματα που πρέπει να ξεπεραστούν προκειμένου να επιτραπεί η ευκολότερη προσέγγιση ανάμεσα στην Τουρκία από τη μια πλευρά και την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ από την άλλη.
Οι συγγραφείς της έκθεσης RAND επισημαίνουν ότι η τρέχουσα κατάσταση και η πολύ σαφής στάση που έχει η Αγκυρα απέναντι στην Ευρώπη λειτουργούν ως εμπόδιο για την πιθανή ανάπτυξη των σχέσεων ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Επ’ αυτού παραπέμπουν και στα προβλήματα που παρουσιάζονται κάθε φορά που γίνεται συζήτηση για ανανέωση της νατοϊκής δραστηριότητας στο Αιγαίο για την παρακολούθηση των προσφυγικών ροών (SNMG-2), τη διακοπή της οποίας ζητούν διαρκώς οι Τούρκοι από τις Βρυξέλλες.
Στη μελέτη της RAND υπάρχει και εκτενής αναφορά στην τακτική της Αγκυρας να χρησιμοποιεί τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ (1936) προκειμένου να περιορίσει την ανάπτυξη τρίτων ναυτικών δυνάμεων (προφανώς ακόμη και συμμαχικών) στη Μαύρη Θάλασσα.
Σε γενικές γραμμές, η παρουσία του τουρκικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα, ιδιαίτερα στο πλαίσιο εξισορρόπησης της ρωσικής παρουσίας, επισημαίνεται με πολύ επιτακτικούς όρους από τους συγγραφείς της έκθεσης.
kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου