Στις 24 Νοεμβρίου του 2013 στη Γενεύη, οι 5 μεγάλες δυνάμεις
και το Ιράν κατέληξαν σε συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα, μια
συμφωνία που έμεινε γνωστή ως «συμφωνία των 5+1». Η συμφωνία αυτή
χαιρετίστηκε από όλη σχεδόν τη διεθνή κοινότητα δίνοντας ελπίδες
τερματισμού μιας επικίνδυνης κρίσης που διαρκεί πάνω από δέκα χρόνια και
επετεύχθη.
Του Ευάγγελου Τσισλιάνη*
Παρόλα αυτά το Ισραήλ που νιώθει την απειλή του Ιράν διαρκώς πάνω από το κεφάλι του, κατήγγειλε την ως άνω συμφωνία ως μια «κακή συμφωνία» και μάλιστα με ανακοίνωση του γραφείου του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου που εκδόθηκε λίγες ώρες μετά την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και του Ιράν δηλώνονταν τα εξής:
«Είναι μια κακή συμφωνία που προσφέρει ακριβώς αυτό που ήθελε το Ιράν: την ουσιαστική άρση των κυρώσεων και τη διατήρηση ενός βασικού μέρους του πυρηνικού του προγράμματος. Η συμφωνία επιτρέπει στο Ιράν να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου, αφήνει στη θέση τους τις συσκευές φυγοκέντρισης και του επιτρέπει να παράγει σχάσιμα υλικά για την κατασκευή πυρηνικού όπλου. Επιπλέον, η συμφωνία δεν κατέληξε στην αποψίλωση του πυρηνικού σταθμού στο Αράκ, στο βόρειο Ιράν, στις εγκαταστάσεις του οποίου υπάρχει ένας αντιδραστήρας βαρέος ύδατος. Η οικονομική πίεση την οποία υφίσταται το Ιράν θα μπορούσε να είχε αποφέρει μια πολύ καλύτερη συμφωνία η οποία θα οδηγούσε σε μια εξουδετέρωση των ιρανικών πυρηνικών ικανοτήτων».
Κατόπιν τούτων, οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι επανέλαβαν για άλλη μια φορά τις απειλές τους κατά του Ιράν προειδοποιώντας την διεθνή κοινότητα για μονομερή επέμβαση με σκοπό την καταστροφή των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Πόσο νόμιμη είναι όμως μια τέτοια επέμβαση με βάση το Διεθνές Δίκαιο; Βρίσκεται πράγματι το Ισραήλ από νομικής απόψεως σε θέση που του επιβάλλει άμυνα;
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και στα ερείπια της Κοινωνίας των Εθνών, η τότε διεθνής κοινότητα αποφάσισε την δημιουργία ενός υπερεθνικού οργανισμού, ο οποίος θα είχε ως στόχο την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Έτσι λοιπόν ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών στο άρθρο 2 παρ. 4 προβλέπει ότι «πάντα τα μέλη θα απέχωσι εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσεως βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε Κράτους ή καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών».
Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο Χάρτης απαγορεύει τρεις πράξεις: την απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας, την απειλή ή χρήση βίας κατά της πολιτικής ανεξαρτησίας και τέλος την απειλή ή χρήση βίας καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών.
Παράλληλα, ο Χάρτης στο άρθρο 51 προβλέπει το δικαίωμα της αυτοάμυνας: «Ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εν τω παρόντι Χάρτη θα παρεμποδίζη το φυσικόν δικαίωμα ατομικής νομίμου αμύνης εις περίπτωσιν καθ’ ήν Μέλος τι των Ηνωμένων Εθνών υποστή επίθεσιν ένοπλον, μέχρις ού το Συμβούλιον Ασφαλείας λάβη τα αναγκαία μέτρα προς διατήρησιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας. Τα υπό των Μελών λαμβανόμενα μέτρα, εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου νομίμου αμύνης, θα αναφέρωνται αμέσως εις το Συμβούλιον Ασφαλείας και κατ’ ουδέν θα θίγουν την εξουσίαν και την υποχρέωσιν του Συμβουλίου Ασφαλείας συμφώνως τω παρόντι Χάρτη όπως αναλάβη οποτεδήποτε οίαν δράσιν ήθελε κρίνει αναγκαίαν προς διατήρησιν ή αποκατάστασιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας».
Επί πολλές δεκαετίες (ίσως ακόμη και σήμερα) κυριαρχούσαν δυο ερμηνείες σχετικά με την απαγόρευση χρήσεως βίας. Σήμερα και ειδικά μετά τα όσα μεσολάβησαν σε Ιράκ και Αφγανιστάν, η πλειοψηφία αποδέχεται ότι το άρθρο 2 απαγορεύει οποιαδήποτε χρήση ένοπλης βίας εκτός και αν δικαιολογείται ως πράξη αυτοάμυνας ή κατόπιν εξουσιοδότησης του Συμβουλίου Ασφαλείας σύμφωνα με τις διατάξεις που προβλέπονται στο Κεφάλαιο 7 του Χάρτη. Μάλιστα, όσον αφορά το τελευταίο πρόσφατα γίναμε μάρτυρες της επέμβασης κατόπιν εξουσιοδότησης του Συμβουλίου Ασφαλείας στην περίπτωση της Λιβύης.
Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες απόψεις βρίσκονται πολύ κοντά και περιέχουν μόνο μερικές παραλλαγές προκειμένου να καλύψουν περιπτώσεις που δεν προβλέπονται στον Χάρτη, όπως για παράδειγμα το ζήτημα της ανθρωπιστικής επέμβασης. Επομένως, σύμφωνα με τα ανωτέρω και υπό το πρίσμα μιας ενδεχόμενης επίθεσης του Ισραήλ κατά του Ιράν, η μόνη νόμιμη περίπτωση χρήσης ένοπλης βίας είναι η περίπτωση της αυτοάμυνας που αποτελεί και την μοναδική εξαίρεση από τον θεμελιώδη κανόνα της αποχής από την χρήση βίας. Το ζητούμενο λοιπόν είναι να βρούμε πότε υπάρχει δικαίωμα αυτοάμυνας.
Το άρθρο 51 ως συμβατικό δίκαιο δίδει το δικαίωμα στην άμυνα σε περιπτώσεις ένοπλης προσβολής ενώ το εθιμικό διεθνές δίκαιο σε πράξεις επίθεσης. Ο όρος όμως επίθεση είναι πολύ ευρύς. Ακόμα και οι δηλώσεις περί επίθεσης μπορεί να προκαλέσει δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Από την άλλη όμως πλευρά οι συντάκτες του Χάρτη είναι φανερό ότι ήθελαν να ερμηνεύσουν στενότερα το δικαίωμα στην άμυνα και έτσι χρησιμοποίησαν τον όρο ένοπλη επίθεση αφού με βάση το εθιμικό διεθνές δίκαιο επιτρέπεται ο προληπτικός πόλεμος!
Έτσι, σήμερα οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι για την ενεργοποίηση του άρθρου 51 χρειάζεται οπωσδήποτε ένοπλη επίθεση ενός Κράτους κατά ενός άλλου. Η επίθεση θα λάβει χώρα με τα όπλα. Οι εχθρικές δυνάμεις θα πρέπει να χτυπούν στόχους που βρίσκονται εντός της εδαφικής κυριαρχίας του πληττόμενου κράτους ή να παραβιάσουν τα σύνορα. Απαιτείται λοιπόν η ένοπλη επίθεση να είναι ενεστώσα και άμεση ή ακόμη και έμμεση αλλά ξεκάθαρα εναντίον κάποιου κράτους. Επομένως, με βάση το άρθρο 51 μια προληπτική επίθεση δεν είναι επιτρεπτή για κανέναν απολύτως λόγο.
Η διάταξη όμως του άρθρου 51 δεν μπορεί να αναγκάσει ένα κράτος να περιμένει έως ότου υποστεί ένα πλήγμα προκειμένου να μπορεί νόμιμα να αντιδράσει. Έτσι, γίνεται δεκτό ότι εφόσον υπάρχει βέβαιη πρόθεση ένοπλης επίθεσης και η απειλή αυτή είναι παρούσα και άμεση και έχουν εξαντληθεί παράλληλα όλα τα διπλωματικά μέσα τότε δίδεται η δυνατότητα στο κράτος που θα υποστεί την επίθεση να αντιδράσει και να αμυνθεί προτού εκδηλωθεί η επίθεση αυτή. Αυτή η άμυνα θα πρέπει να θεωρείται νόμιμη και μέσα στο πλαίσιο του άρθρου 51.
Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν, το Ιράν βρίσκεται σε μια διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου, το οποίο όπως δηλώνουν οι Ιρανοί αξιωματούχοι, θα χρησιμοποιηθεί για ειρηνικούς σκοπούς. Ακόμη όμως και αν το Ιράν προετοιμάζεται για την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου απειλή άμεση, ή ακόμη περισσότερο, ένοπλη επίθεση κατά του Ισραήλ απλώς δεν υφίσταται. Το Ισραήλ βέβαια έχει να επιδείξει επιθέσεις «προληπτικού» χτυπήματος στο παρελθόν με πρώτη και καλύτερη αυτήν του βομβαρδισμού του πυρηνικού αντιδραστήρα του Osirak στο Ιράκ το 1981 αλλά και πιο πρόσφατα το 2007, του βομβαρδισμού των εγκαταστάσεων στην περιοχή Deir ez-Zor στην Συρία.
Θα πρέπει μάλιστα να ειπωθεί ότι όσον αφορά τον βομβαρδισμό του αντιδραστήρα στο Ιράκ υπήρξε καταδίκη του Ισραήλ από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. για παραβίαση του άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη και των κανόνων συμπεριφοράς και του όρου του επικειμένου κινδύνου αλλά δεν επιβλήθηκαν κυρώσεις. Κάποιοι βέβαια ισχυρίζονται ότι ειδικά στην περίπτωση των πυρηνικών όπλων δεν θα πρέπει ένα κράτος να αναμένει την κατασκευή τους και στη συνέχεια να αντιδράσει και θεωρούν νόμιμο ένα προληπτικό χτύπημα.
Όπως όμως είδαμε αυτό δεν φαίνεται τουλάχιστον σήμερα να γίνεται δεκτό. Επομένως, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι οποιαδήποτε ένοπλη επίθεση του Ισραήλ κατά του Ιράν θα είναι απολύτως παράνομη με βάση το υφιστάμενο διεθνές δίκαιο. Και κάτι τελευταίο: Το Ιράν αποτελεί συμβαλλόμενο μέλος της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων του 1968 και έχει αναλάβει την διεθνή υποχρέωση για την μη κατασκευή πυρηνικών όπλων…
Ωστόσο, οι αποφάσεις στις διεθνείς σχέσεις, ειδικά όταν αφορούν την εθνική ασφάλειας, σπάνια λαμβάνονται με γνώμονα το διεθνές δίκαιο…
*Ο Ευάγγελος Τσισιλιάνης είναι δικηγόρος – διεθνολόγος, Σ.Α.Μ.Ε.Ε., Δ/ντής Σπουδών Ινστιτούτου ΣΕΚΑΜ – ΣΕΚΟΟΜΕΕ και εξωτερικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ISDA-ΙΑΑΑ) http://www.defence-point.gr/news/?p=91721
Του Ευάγγελου Τσισλιάνη*
Παρόλα αυτά το Ισραήλ που νιώθει την απειλή του Ιράν διαρκώς πάνω από το κεφάλι του, κατήγγειλε την ως άνω συμφωνία ως μια «κακή συμφωνία» και μάλιστα με ανακοίνωση του γραφείου του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου που εκδόθηκε λίγες ώρες μετά την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και του Ιράν δηλώνονταν τα εξής:
«Είναι μια κακή συμφωνία που προσφέρει ακριβώς αυτό που ήθελε το Ιράν: την ουσιαστική άρση των κυρώσεων και τη διατήρηση ενός βασικού μέρους του πυρηνικού του προγράμματος. Η συμφωνία επιτρέπει στο Ιράν να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου, αφήνει στη θέση τους τις συσκευές φυγοκέντρισης και του επιτρέπει να παράγει σχάσιμα υλικά για την κατασκευή πυρηνικού όπλου. Επιπλέον, η συμφωνία δεν κατέληξε στην αποψίλωση του πυρηνικού σταθμού στο Αράκ, στο βόρειο Ιράν, στις εγκαταστάσεις του οποίου υπάρχει ένας αντιδραστήρας βαρέος ύδατος. Η οικονομική πίεση την οποία υφίσταται το Ιράν θα μπορούσε να είχε αποφέρει μια πολύ καλύτερη συμφωνία η οποία θα οδηγούσε σε μια εξουδετέρωση των ιρανικών πυρηνικών ικανοτήτων».
Κατόπιν τούτων, οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι επανέλαβαν για άλλη μια φορά τις απειλές τους κατά του Ιράν προειδοποιώντας την διεθνή κοινότητα για μονομερή επέμβαση με σκοπό την καταστροφή των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Πόσο νόμιμη είναι όμως μια τέτοια επέμβαση με βάση το Διεθνές Δίκαιο; Βρίσκεται πράγματι το Ισραήλ από νομικής απόψεως σε θέση που του επιβάλλει άμυνα;
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και στα ερείπια της Κοινωνίας των Εθνών, η τότε διεθνής κοινότητα αποφάσισε την δημιουργία ενός υπερεθνικού οργανισμού, ο οποίος θα είχε ως στόχο την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Έτσι λοιπόν ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών στο άρθρο 2 παρ. 4 προβλέπει ότι «πάντα τα μέλη θα απέχωσι εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσεως βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε Κράτους ή καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών».
Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο Χάρτης απαγορεύει τρεις πράξεις: την απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας, την απειλή ή χρήση βίας κατά της πολιτικής ανεξαρτησίας και τέλος την απειλή ή χρήση βίας καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών.
Παράλληλα, ο Χάρτης στο άρθρο 51 προβλέπει το δικαίωμα της αυτοάμυνας: «Ουδέν εκ των διαλαμβανομένων εν τω παρόντι Χάρτη θα παρεμποδίζη το φυσικόν δικαίωμα ατομικής νομίμου αμύνης εις περίπτωσιν καθ’ ήν Μέλος τι των Ηνωμένων Εθνών υποστή επίθεσιν ένοπλον, μέχρις ού το Συμβούλιον Ασφαλείας λάβη τα αναγκαία μέτρα προς διατήρησιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας. Τα υπό των Μελών λαμβανόμενα μέτρα, εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου νομίμου αμύνης, θα αναφέρωνται αμέσως εις το Συμβούλιον Ασφαλείας και κατ’ ουδέν θα θίγουν την εξουσίαν και την υποχρέωσιν του Συμβουλίου Ασφαλείας συμφώνως τω παρόντι Χάρτη όπως αναλάβη οποτεδήποτε οίαν δράσιν ήθελε κρίνει αναγκαίαν προς διατήρησιν ή αποκατάστασιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας».
Επί πολλές δεκαετίες (ίσως ακόμη και σήμερα) κυριαρχούσαν δυο ερμηνείες σχετικά με την απαγόρευση χρήσεως βίας. Σήμερα και ειδικά μετά τα όσα μεσολάβησαν σε Ιράκ και Αφγανιστάν, η πλειοψηφία αποδέχεται ότι το άρθρο 2 απαγορεύει οποιαδήποτε χρήση ένοπλης βίας εκτός και αν δικαιολογείται ως πράξη αυτοάμυνας ή κατόπιν εξουσιοδότησης του Συμβουλίου Ασφαλείας σύμφωνα με τις διατάξεις που προβλέπονται στο Κεφάλαιο 7 του Χάρτη. Μάλιστα, όσον αφορά το τελευταίο πρόσφατα γίναμε μάρτυρες της επέμβασης κατόπιν εξουσιοδότησης του Συμβουλίου Ασφαλείας στην περίπτωση της Λιβύης.
Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες απόψεις βρίσκονται πολύ κοντά και περιέχουν μόνο μερικές παραλλαγές προκειμένου να καλύψουν περιπτώσεις που δεν προβλέπονται στον Χάρτη, όπως για παράδειγμα το ζήτημα της ανθρωπιστικής επέμβασης. Επομένως, σύμφωνα με τα ανωτέρω και υπό το πρίσμα μιας ενδεχόμενης επίθεσης του Ισραήλ κατά του Ιράν, η μόνη νόμιμη περίπτωση χρήσης ένοπλης βίας είναι η περίπτωση της αυτοάμυνας που αποτελεί και την μοναδική εξαίρεση από τον θεμελιώδη κανόνα της αποχής από την χρήση βίας. Το ζητούμενο λοιπόν είναι να βρούμε πότε υπάρχει δικαίωμα αυτοάμυνας.
Το άρθρο 51 ως συμβατικό δίκαιο δίδει το δικαίωμα στην άμυνα σε περιπτώσεις ένοπλης προσβολής ενώ το εθιμικό διεθνές δίκαιο σε πράξεις επίθεσης. Ο όρος όμως επίθεση είναι πολύ ευρύς. Ακόμα και οι δηλώσεις περί επίθεσης μπορεί να προκαλέσει δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Από την άλλη όμως πλευρά οι συντάκτες του Χάρτη είναι φανερό ότι ήθελαν να ερμηνεύσουν στενότερα το δικαίωμα στην άμυνα και έτσι χρησιμοποίησαν τον όρο ένοπλη επίθεση αφού με βάση το εθιμικό διεθνές δίκαιο επιτρέπεται ο προληπτικός πόλεμος!
Έτσι, σήμερα οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι για την ενεργοποίηση του άρθρου 51 χρειάζεται οπωσδήποτε ένοπλη επίθεση ενός Κράτους κατά ενός άλλου. Η επίθεση θα λάβει χώρα με τα όπλα. Οι εχθρικές δυνάμεις θα πρέπει να χτυπούν στόχους που βρίσκονται εντός της εδαφικής κυριαρχίας του πληττόμενου κράτους ή να παραβιάσουν τα σύνορα. Απαιτείται λοιπόν η ένοπλη επίθεση να είναι ενεστώσα και άμεση ή ακόμη και έμμεση αλλά ξεκάθαρα εναντίον κάποιου κράτους. Επομένως, με βάση το άρθρο 51 μια προληπτική επίθεση δεν είναι επιτρεπτή για κανέναν απολύτως λόγο.
Η διάταξη όμως του άρθρου 51 δεν μπορεί να αναγκάσει ένα κράτος να περιμένει έως ότου υποστεί ένα πλήγμα προκειμένου να μπορεί νόμιμα να αντιδράσει. Έτσι, γίνεται δεκτό ότι εφόσον υπάρχει βέβαιη πρόθεση ένοπλης επίθεσης και η απειλή αυτή είναι παρούσα και άμεση και έχουν εξαντληθεί παράλληλα όλα τα διπλωματικά μέσα τότε δίδεται η δυνατότητα στο κράτος που θα υποστεί την επίθεση να αντιδράσει και να αμυνθεί προτού εκδηλωθεί η επίθεση αυτή. Αυτή η άμυνα θα πρέπει να θεωρείται νόμιμη και μέσα στο πλαίσιο του άρθρου 51.
Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν, το Ιράν βρίσκεται σε μια διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου, το οποίο όπως δηλώνουν οι Ιρανοί αξιωματούχοι, θα χρησιμοποιηθεί για ειρηνικούς σκοπούς. Ακόμη όμως και αν το Ιράν προετοιμάζεται για την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου απειλή άμεση, ή ακόμη περισσότερο, ένοπλη επίθεση κατά του Ισραήλ απλώς δεν υφίσταται. Το Ισραήλ βέβαια έχει να επιδείξει επιθέσεις «προληπτικού» χτυπήματος στο παρελθόν με πρώτη και καλύτερη αυτήν του βομβαρδισμού του πυρηνικού αντιδραστήρα του Osirak στο Ιράκ το 1981 αλλά και πιο πρόσφατα το 2007, του βομβαρδισμού των εγκαταστάσεων στην περιοχή Deir ez-Zor στην Συρία.
Θα πρέπει μάλιστα να ειπωθεί ότι όσον αφορά τον βομβαρδισμό του αντιδραστήρα στο Ιράκ υπήρξε καταδίκη του Ισραήλ από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. για παραβίαση του άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη και των κανόνων συμπεριφοράς και του όρου του επικειμένου κινδύνου αλλά δεν επιβλήθηκαν κυρώσεις. Κάποιοι βέβαια ισχυρίζονται ότι ειδικά στην περίπτωση των πυρηνικών όπλων δεν θα πρέπει ένα κράτος να αναμένει την κατασκευή τους και στη συνέχεια να αντιδράσει και θεωρούν νόμιμο ένα προληπτικό χτύπημα.
Όπως όμως είδαμε αυτό δεν φαίνεται τουλάχιστον σήμερα να γίνεται δεκτό. Επομένως, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι οποιαδήποτε ένοπλη επίθεση του Ισραήλ κατά του Ιράν θα είναι απολύτως παράνομη με βάση το υφιστάμενο διεθνές δίκαιο. Και κάτι τελευταίο: Το Ιράν αποτελεί συμβαλλόμενο μέλος της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων του 1968 και έχει αναλάβει την διεθνή υποχρέωση για την μη κατασκευή πυρηνικών όπλων…
Ωστόσο, οι αποφάσεις στις διεθνείς σχέσεις, ειδικά όταν αφορούν την εθνική ασφάλειας, σπάνια λαμβάνονται με γνώμονα το διεθνές δίκαιο…
*Ο Ευάγγελος Τσισιλιάνης είναι δικηγόρος – διεθνολόγος, Σ.Α.Μ.Ε.Ε., Δ/ντής Σπουδών Ινστιτούτου ΣΕΚΑΜ – ΣΕΚΟΟΜΕΕ και εξωτερικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ISDA-ΙΑΑΑ) http://www.defence-point.gr/news/?p=91721
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου