Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2017

Ψαραντώνης: «Ο ελληνικός πολιτισμός είναι η περισπωμένη του κόσμου»


Συνέντευξη: Γιάννης Παναγιωτακόπουλος.

 «Ο Δίας ήντωνε βοσκός στ’ Ανωγειανό αόρη, / ήντωνε και το σπίτι του μέσα στο Περαχώρι», τραγουδάει ο Ψαραντώνης στο γνωστό του τραγούδι… Όταν τον βλέπεις, συνομιλείς μαζί του, κι ακόμα περισσότερο όταν τον ακούς να τραγουδά και να παίζει την λύρα του, καταλαβαίνεις πως κάπως έτσι, τόσο απλά, χιλιάδες χρόνια παράδοσης είναι εδώ δίπλα μας. Μας μιλούν, μας τραγουδούν, πιανόμαστε από τους ώμους τους και χορεύουμε. Τα πόδια μας χτυπούν στην ίδια γη που χτυπούσαν τα πόδια των Κουρητών, όταν με τους χορούς τους έκρυβαν το κλάμα του μικρού Δία, για να μην τον ακούσει ο πατέρας του ο Κρόνος και τον φάει…

Κάπως έτσι και το σύγχρονο κράτος της παρακμής μας, σε ρόλο Κρόνου, συνεχίζει να τρώει τα παιδιά του. Όμως σε πείσμα τον καιρών και της συλλογικής μας καταχνιάς, κάπου σ’ εκείνα τα ιερά μέρη του Ψηλορείτη, οι μουσικές δεν σταματούν να γεννιούνται, να παίζονται και να μαγεύουν. Θυμίζοντας μας πως η τεχνοκρατική μας παγωμάρα και η αποικιοποιημένη υποκουλτούρα μας, δεν κατάφεραν να τα καταβροχθίσουν όλα… 

Ο Ψαραντώνης είναι ένα ζωντανό παράδειγμα του γεγονότος, πώς όσο πιο γνήσια μπορούμε να εκφράζουμε την ταυτότητά μας, και να συνομιλούμε με την παράδοσή μας, τόσο πιο αδιαμφησβήτητα μπορούμε να λαμβάνουνε την θέση που μας αρμόζει στο διεθνές επίπεδο.  Αναγνωρισμένος από μεγάλους ξένους καλλιτέχνες που συνεργάζονται μαζί του, βραβευμένος πολλάκις σε διεθνείς διαγωνισμούς, πρωταγωνιστής σε πολλά έθνικ φεστιβάλ του εξωτερικού, και φυσικά ιδιαίτερα αγαπητός στους Έλληνες μουσικόφιλους κάθε είδους, κάθεται δίπλα μας δυσανάλογα απλός, και κουβεντιάζει μαζί μας παίζοντας το κομπολόι του.
Όταν μιλάει για την προσωπική του ιστορία, είναι λιγομίλητος. Όταν μας περιγράφει τις μουσικές του εμπειρίες, λύνεται η γλώσσα του. Όταν πιάνει στο στόμα του την παράδοση, την ιστορία, τον πολιτισμό μας, τα μάτια του αστράφτουν. Για να μας θυμίσει πώς δίπλα στις πολυεπίπεδες χρεοκοπίες μας, υπάρχει ακόμα κάτι πλούσιο και ζωντανό, που όσο πιο γνήσιο παραμένει, τόσο περισσότερο αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως υπερπολύτιμο οικουμενικό αγαθό. Κάτι για το οποίο αξίζει να αισθανόμαστε περηφάνια:  
«Ο πολιτισμός μας είναι η περισπωμένη του κόσμου»…
Τόσο απλά…  
Γ.Π: Καλησπέρα Ψαραντώνη. Να πάμε από την αρχή. Η πρώτη λύρα που έπαιξες ήταν αυτή του Νίκου;
Ψ: Ναί, πάνω σε αυτήν έμαθα. Βλέπαμε τον Νίκο που έπαιζε, του ζητάγαμε και μας μάθαινε. Την είχα πρωτοπάρει κρυφά, με άκουσε που έπαιζα και μου είπε να συνεχίσω. Μού έδειχνε λίγο – λίγο.
Γ.Π: Πρώτες επαφές με την δισκογραφία;  
Ψ: Πρώτη επαφή μου πρέπει να ήταν όταν ήμουν 18 χρονών. Εγράψαμε τότες ένα μικρό δισκάκι. Νομίζω στη Κολούμπια.
Ο Ψαραντώνης την δεκαετία του 60
Γ.Π: Μετά είχες γνωρίσει τον Χατζιδάκι;
Ψ: Ναι, είχε έρθει ο Χατζιδάκις στα Ανώγεια. Έκανε κάμποσα χρόνια εκδηλώσεις εκεί. Ωραία χρόνια, ωραίες εποχές… Εκάνανε τότες έναν διαγωνισμό που παίξαμε πολλοί λυράρηδες. Κι εμένα μου έδωκε ένα ειδικό βράβειο. Όχι το πρώτο βραβείο. Είπε:  «Αυτός πρέπει να πάρει ειδικό βραβείο μαζί με χρήματα». Όμως δεν τα πήρα τα λεφτά. Τα έδωσα στον Δήμο. Σε δραχμές τότε. Περίπου το 1975.
Γ.Π: Και έκτοτε ξεκίνησες να παίζεις σε μαγαζιά;  
Ψ: Ναι, μετά παίζαμε σε μαγαζιά στο Ηράκλειο και σε όλη την Κρήτη. Σε γιορτές, σε πανηγύρια…
Γ.Π: Τα πανηγύρια ήταν τότε, όπως είναι τώρα;
Ψ: Όχι, τώρα δεν έχει τέτοιο πράμα σαν αυτό που γινόταν τότε. Δεν γίνονται τώρα έτσι. Τότε έρχονταν με τα άλογα από τα άλλα χωριά. Και γέμιζαν οι πλατείες. Και κρατούσαν τα πανιγύρια δυό τρείς μέρες. Τώρα κάνουν οι σύλλογοι μερικές φορές κάποια ωραία πανιγύρια, αλλά και πάλι δέν είναι σαν αυτά τα παλιά, τα παραδοσιακά.
Γ.Π: Υπάρχουν πλέον, όμως, πολλοί αξιόλογοι μουσικοί καί σχήματα που ασχολούνται με την παράδοση.
Ψ: Όσο πάει ο καιρός, βλέπεις και ο κόσμος επιστρέφει στην παράδοση. Γιατί η παράδοση είναι πάντα παρόν. Είναι η ρίζα. Χωρίς την ρίζα, ούτε δέντρο, ούτε καρπός. Εκεί είναι η τέχνη και η ποίηση του λαού. Κι αυτή μένει για πάντα. Όσο κι αν την χτυπίσουν, αυτή ώπ… ξεπετάγεται πάλυ. Και είναι παρόν. Εκεί είναι η ουσία της Τέχνης.
Γ.Π: Σε έχουν καλέσει ποτέ σε κάποιο Πανεπιστήμιο σε κάποια έδρα μουσικών σπουδών να μιλήσεις στα παιδιά;  
Ψ: Μα τα παιδιά, βλέπεις πως όταν ακούν κάποιον μουσικό να παίζει έτσι, να αυτοσχεδιάζει, φεύγουν και πάνε στο εύκολο. Τους το δείξουν ένα, δύο, τρία. Έτσι τα έχουν μάθει. Μα η μουσική δεν είναι έτσι. Πρέπει να το έχει ο άνθρωπος. Αν δεν το έχεις μέσα σου, δεν γίνεται. Να αυτοσχεδιάζεις πάνω στο όργανο, να κάνεις τρέλες, να κάνεις γλύκες, να το νοιώθεις.
Γ.Π: Ναι, αλλά ο τρόπος με τον οποίο αυτοσχεδιάζεις εσύ, που είναι χαρακτηριστικός και στη δισκογραφία σου, στο «Νογώ» ή στο «παλιό κρασί η σκέψη μου», δεν θα έπρεπε να είναι αντικείμενο μελέτης για κάποιες μουσικές σχολές;
Ψ: Δεν το ξέρω αυτό. Δεν ξέρω πως μπορούν να το δώσουν αυτοί στα παιδιά για να το μάθουν. Τα μαθαίνουν πάνω στο χαρτί. Και τους λένε αυτό είναι, θα το μάθεις από εδώ μέχρι εκεί. Μα ο άλλος αν είναι καλλιτέχνης δεν τα χρειάζεται αυτά. Ούτε έτσι μπορεί να γίνει καλλιτέχνης. Μπορεί να μαθεύεται αυτό που του δείχνουν. Και να το μαθαίνει και να το παίζει. Όμως όλο το υπόλοιπο δεν μαθεύεται. Να γεννάει μουσική, μελωδία, να έχει μέσα του την δύναμη αυτή. Ο καλλιτέχνης γεννιέται…
Παλιό Κρασί η σκέψη μου
Γ.Π: Η παράδοση δίνει στον άνθρωπο τέτοια δύναμη;
Ψ: Είπαμε, πρώτα πρέπει να τό χει ο άνθρωπος. Και η παράδοση είναι εκεί για να του δώσει. Παρόν… Όπως τώρα. Ποτέ δεν υπήρχαν τόσα χωριά στη Κρήτη, που να κρατούν τα παιδιά λύρες να παίζουν. Αυτό είναι ομορφιά. Μαθαίνουν την παράδοσή τους, την καταγωγή τους, ακούν και προσανατολίζονται. Και είναι εκατοντάδες τέτοια παιδιά που παίζουν την λύρα. Από αυτά θα φανεί ένα ταλέντο που θα ξεχωρήσει, καί θα κάνει καινούρια πράγματα για την παράδοση. Να την πάει παρακάτω…
Γ.Π: Βλέπω πως έχουν αρχίσει πολλά νέα παιδιά καί ψάχνονται, και βρίσκουν και μαθαίνουν και όργανα που τείναν να εξαφανιστούν. Ασκομαντούρες, μπουλγαρί…
Ψ: …Ναι, ναι. Ξαναβγαίνουν οι ασκομαντούρες και πολλά τέτοια ωραία…
Ο Ψαραντώνης επικροτεί την επιστροφή των ασκομαντούρων
Γ.Π: Οι εντυπώσεις σου από τα φεστιβάλ που σε καλούν στο εξωτερικό;
Ψ: Έξω γίνονται ωραία φεστιβάλ. Μας καλούν καί πηγαίνουμε, και μιλούν για την ιστορία μας και χαίρεσαι να τους ακούς. Εδώ δεν μας τα λένε αυτά. Οι Έλληνες είναι η περισπωμένη του κόσμου. Από εδώ είναι ο πολιτισμός… Κάνουν καλά φεστιβάλ στο εξωτερικό, που καλούν μουσικούς από κάθε χώρα. Και παίζουν πολύ ωραία. Μιλούν οι παρουσιαστές και λένε πράγματα ωραία για τη Ελλάδα. Πως εκεί είναι η τέχνη…
Πήγαμε στο φεστιβάλ των πέντε ηπείρων, που το κάνουν Γάλλοι, Γερμανοί, Ελβετοί, καί έρχονται μουσικοί από κάθε χώρα, και γίνεται εκεί η μεγάλη συνάντηση. Έβγαιναν οι μουσικοί, έπαιζε ο καθένας κάποια κομμάτια και έλεγε ο παρουσιαστής κάποια λόγια. Τελευταίον λέει τον «Γκρέκ». Βγαίνω και παίζω κάτι που μου ήρθε εκείνη την στιγμή. Έγινε από κάτω βοή. Και βγαίνει ο παρουσιαστής και παίρνει φόρα. Άρχιζε και έλεγε αυτά που δεν μας λένε εδώ για να μην ξέρουμε την ιστορία μας. Λέει αυτή είναι η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας. Η κραυγή της Κρήτης που είναι το νησί των θεών. Από εκεί ξεκίνησαν όλα. Οι Κρήτες, Μινωήτες, Έλληνες είχαν στόλο, μουσική, θέατρο. Και πήγαν, λέει, με τον στόλο τους καί γυρίσαν τον κόσμο, και μας έμαθαν την μουσική. Τη λύρα, λέει, που έπαιζε μετά ο Ορφέας και ο Απόλωνας, τα τύμπανα των Κουρητών και τους αυλούς. Μας έδωσαν το φώς του πολιτισμού. Όσοι λαοί επισκεφτήκαν μετά αυτή την χώρα δεν είχαν τίποτα να δώσουν. Έπαιρναν και μετέφερναν…
Γ.Π: Εδώ γιατί δεν μας τα λένε αυτά;
Ψ: Εμ, πες μου εσύ! Αυτό είπα κι ενός καθηγητή. Πως αυτά πρέπει να τα λένε στα παιδιά από την πρώτη τάξη του Δημοτικού σχολείου. Να παίρνουν τα κοπέλια περηφάνια για την καταγωγή τους, για τον πολιτισμό τους. Αύριο αν χρειαστεί πώς θα πάνε να πολεμήσουν στον πόλεμο; Και μου λέει: «ότι μας λένε, λέμε». Και τσαντίστηκα εγώ, και μου λέει: «αν πούμε τέτοια θα μας απολύσουν». Γιατί μωρέ, αν μιλήσεις για την ιστορία σου θα σε απολύσουν; Ναι, μου λέει… Παράξενα πράγματα… Δεν μπορεί να το πιστέψει άνθρωπος… Όλοι οι λαοί ξέρουν την ιστορία τους, και θαυμάζουν και την δικιά μας. Κι εμείς δεν ξέρουμε τίποτα…
Για τον Ψαραντώνη η ελληνική ιστορία μας απόκρύβεται
Γ.Π: Το «Ψαρό» από το Ψαραντώνης και το Ψαρονίκος  έχει βγει για τον Παππού σου στην Κρητική επανάσταση;
Ψ: Ναι, λέει έτρεχε πρώτος και τους έπιανε τους Τούρκους. Και λέγανε εκεί οι άλλοι απ’ την παρέα, σαν τα ψάρια τους μαζεύει τους Τούρκους. Και του έμεινε το παρατσούκλι ο ψαρότουρκος, και συνέχισε έτσι κι έγινε ο ψαραντώνης. Γιατί έχουμε όλοι παρατσούκλια κάτω. Εμάς κρατάει από τότε, από την επανάσταση.
Γ.Π: Δηλαδή δεν είναι μύθος οι εθνικοί αγώνες του λαού μας;
Ψ: Ε όχι βέβαια…
avalonofthearts.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου